ÖNDEYİŞ

Bugün uluslararası ve ulusal mimarlık eğitimi bağlamlarında eğitim alanı ile mesleki uygulama alanı arasındaki ayrılığın açmazları ve bu ayrılığı kapatmaya yönelik yükseköğretim kurumları ile mesleki uygulayıcıların olası katkıları daha çok tartışılmaya başlanmıştır. Sözü edilen ayrılığın giderilmesinde öğrencilerin mesleki uygulama alanıyla temasını sağlayan staj uygulamaları önem kazanmaktadır. Stajların formel lisans eğitimi süresi içinde kurgulandığı yaygın uygulamaların yanı sıra, Avrupa ülkelerinin pek çoğunda ve Amerika’da öğrencilerin mesleki uygulamaya yönelik deneyimleri mezuniyet sonrasında, üniversiteden uygulama alanına geçerken bir eşik olma nosyonu üstelenen zorunlu mesleki stajlarda edindiği örnekler mevcuttur. Bu iki farklı uygulama modelleri incelendiğinde öğrencilerin ya da mimar adayı mezunların uygulama alanına ilişkin bilgi, beceri ve farkındalıklarının artırılması ve iki alan arasında sürdürülebilir bir diyalog ve etkileşim kurulması şeklinde tanımlanabilecek ortak hassasiyetler gözlemlenmektedir. Bunun yanında, mezuniyet sonrası mesleki stajların öne çıktığı modellerde, yaygın diğer modelden farklı olarak mesleki uygulayıcılara, ayrıca proje tasarlama ve uygulama alanlarındaki aktörlere daha çok sorumluluk atfedildiği ortaya çıkmaktadır. Bu sorumluluklar, mimarlık mesleği için etik temellere dayanan profesyonelliğin zemininin desteklenmesini ve uygulayıcıların her birinin birer öğrenen olduğu profesyoneller topluluğu oluşabilmesine katkıda bulunmayı kapsamaktadır. Staj uygulamaları işte böyle bir profesyonel uygulama kültürü ve topluluğun oluşabilmesinde anahtar rol üstlenmektedir. Dolayısıyla stajlar konusunu, mimarlık eğitiminde öğrencileri mesleğe hazırlama süreci tanımının ötesinde, bütünsel bir eğitim vizyonu ve sürekli mesleki gelişim perspektifinde ele almak yararlı olacaktır.

AMERİKA BAĞLAMI: STAJYER GELİŞİM PROGRAMI (INTERN DEVELOPMENT PROGRAM-IDB)

Uluslararası mimarlık eğitimi bağlamlarında sürekli mesleki gelişim perspektifinde eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulamaları önplana çıkmaktadır. Eğitim sonrası zorunlu staj uygulaması olarak meslek pratiği gerekliliği, Uluslararası Mimarlar Birliği (Union of International Architects-UIA) ve Avrupa Mimarlar Konseyi (Architects’ Council of Europe-ACE) gibi kuruluşlar tarafından kabul görmüş bir konudur. UIA staj ve zorunlu meslek pratiğini bir bütün olarak ele almakta ve formel mimarlık eğitiminin meslek pratiğiyle entegre edilmesini desteklemektedir. Meslek pratiği-staj bütünlüğü “mimarlık eğitimi süresince ya da sonrasında kayıtlama / lisanslama / sertifikalanmaya başvurmadan önce gerçekleştirilen, yapılandırılmış ve yönlendirilmiş mimarlık pratiği eylemi”(1) olarak tanımlanmaktadır. Yasal olarak mimar unvanını almak ve meslek pratiğini icra edebilmek için mezunların akredite edilmiş bir büroda en az 2 yıl süreyle uygulama deneyimi edinmeleri koşulu aranmaktadır.

Amerika’da formel mimarlık eğitimi yapılanmasına bakıldığında “geleneksel 5 yıllık lisans programı”, “4 yıllık akademik hazırlık ile birleştirilmiş 1 yıllık lisans programı”, “4 yıllık akademik hazırlık ile birleştirilmiş 2 yıllık mesleki yüksek lisans programı”, “mimarlık dışındaki bir alanda lisans derecesi bulunan kişilere yönelik 3 ya da 3,5 yıllık yüksek lisans programı”, ve “7 yıllık doktora programı” uygulamalarını kapsayan bir çeşitlilik olduğu gözlemlenmektedir.(2) Mimarlık eğitimindeki bu çeşitliliğin yanında, eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulaması mimarlık meslek yetkisinin verilmesinin ön koşulu olarak kabul edilmektedir. Formel eğitimini tamamlayıp mezun olan mimar adayları 3 yıl süreyle mimari proje tasarım uygulama alanlarında faaliyet gösteren bir büroda çalışmayı kapsayan zorunlu bir stajı tamamladıktan sonra mesleki yeterlik sınavına girmeye hak kazanabilmekte ve bu sınavı başarıyla verdikleri takdirde lisans alabilmektedirler.(3) Finlandiya, Danimarka, Norveç ve İsviçre gibi bazı Avrupa ülkelerinden faklı olarak Amerika’da mimarlık pratiğini icra edebilmek için lisans almak zorunludur.(4)

Eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulamasını organize eden kuruluşların başında, Amerikan Mimarlar Enstitüsü (American Institute of Architects-AIA) ve Mimarlık Kayıt Kurulları Ulusal Konseyi (National Council of Architectural Registration Board-NCARB) ortaklığında 1979 yılında kurulan ve çalışmalarına devam eden “Stajyer Gelişim Programı” (Intern Development Program-IDB) gelmektedir.(5) AIA ve NCARB ortaklığında yürütülen IDP, mimar adaylarının sahip olması gereken mesleki yeterliliklerle birlikte stajın gerçekleştirileceği büronun bu yeterliliklerin kazandırılmasına ilişkin sorumluklarını tanımlamaktadır.(6) Böylece mimarlık mesleğini yerine getirebilmek için gerekli mesleki yeterliliklerin kazandırılması salt formel eğitim sürecine bırakılmamakta, bürolara yeni öğrenme biçimlerini teşvik ederek mimar adaylarının mesleki gelişimini destekleme sorumluğu verilmektedir. Staj yapılacak büroların seçimi de belli kriterlere bağlanarak, sadece akredite edilmiş bürolar sürece dahil edilmektedir. Bunlar IDP protokolünde belirtilen, mimar adaylarının sahip olması gereken bilgi, beceri ve yetkinlikleri kazandırma potansiyeli taşıyan projelerin gerçekleştirildiği ve gerekli altyapı olanaklarının sağlandığı bürolardır. Akreditasyon için aranan koşullardan biri de, bu bürolarda mimar adaylarına danışmanlık yapacak çalışanların olmasıdır. 2011 yılında IDP’de yapılan bir düzenlemeyle, Amerikan Ulusal Mimarlık Akreditasyon Kurulu (National Architectural Accrediting Board-NAAB) mimarlık programlarının akreditasyonunda kurumlarda bir IDP koordinatörünün yer alması koşulunu getirilmiştir.(7) Böylece eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulamasının mimarlık eğitimi alanından kopuk olarak değil, eğitim kurumları ve mimarlık büroları arasında işbirliğine dayalı bir biçimde gerçekleştirilmesi gözetilmiştir. Mesleki gelişimin bütünsel bir perspektifte ele alındığı, uygulama alanının da bir araştırma ve öğrenme alanı olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. AIA’in, üyelik ve NCARB tarafından verilen lisansın sürekliliği için mimarların sürekli mesleki eğitim modüllerini tamamlamalarını önkoşul olarak zorunlu kılması da, bu vizyonu yansıtan uygulamalara örnek teşkil etmektedir.(8)

Amerika’da mesleki uygulamanın formel mimarlık eğitimi sürecinin bir parçası olarak ele alındığı yeni yönelimlerden de söz edilmektedir. Amerika Mimarlık Okulları Birliği (Association of Collegiate Schools of Architecture-ACSA) yöneticisi Michael J. Monti, 31 Ağustos-3 Eylül 2016 tarihleri arasında Hollanda’da Delft Teknik Üniversitesi Mimarlık ve Yapılı Çevre Fakültesi’nin evsahipliğinde gerçekleştirilen 19. EAAE Genel Kurulu ve Konferansı’nda yaptığı konuşmada, mimarlık okullarında lisans ve lisansüstü eğitiminin yanı sıra lisanslamaya (liscencing) yönelik sınavların ve stajların dahil edildiği yeni bir eğitim modeline doğru gidildiğinin altını çizmektedir.(9)

HOLLANDA BAĞLAMI: MESLEKİ STAJ PROGRAMI (PROFESSIONAL TRAINEESHIP PROGRAM / BEROEPSERVARINGPERIODE-BEP)

Sürekli mesleki gelişim perspektifinde eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulamalarının etkili olduğu Avrupa ülkelerinden biri Hollanda’dır. Hollanda, mimar adayları, mesleki uygulayıcılar ve danışmanlar arasında etkileşime dayanan yeni bir model olarak mezuniyet sonrası zorunlu “Mesleki Staj Programı”nın (Professional Traineeship Program / Beroepservaringperiode-BEP) uygulandığı bir bağlam olarak karşımıza çıkmaktadır. Hollanda’da mesleğe kabul koşulları 1988 yılından itibaren uygulamaya koyulan ve mimar unvanını tanımlayan yasayla (The Dutch Architects’ Title Act -WAT) belirlenmeye başlanmıştır. Bu yasaya göre, sadece kayıtlı (lisanslı) olan meslek insanları mimar, kentsel tasarımcı, peyzaj mimarı ya da iç mimar unvanına sahip olabilmekte ve mesleği icra edebilmektedir.(10) Mimar unvanına dair yasa, mesleki kalitenin garanti altına alınmasının ve müşterilerin haklarının korumasının yanı sıra, mesleki uygulayıcı olarak mimarı Avrupa yasaları karşısında sorumlu kılmaktadır. ACE’ye üye olan Mimar Kayıt Bürosu (The Architects Registration Bureau / Bureau Architectenregister), mimar unvanını almak üzere başvuru yapılan, mesleğe kabul ve kayıt mercidir.(11)

Ocak 2015’te yürürlüğe giren yeni bir yasal düzenlemeye göre, formel mimarlık eğitimini tamamlayıp “yüksek lisans diploması” (Dutch master diploma) almış bir mezunun Mimar Kayıt Bürosu’na başvurabilmesi için iki yıllık Mesleki Staj Programı’nı başarıyla tamamlaması gerekmektedir.(12) Bu staj programı, mezunların mesleki uygulama alanında daha aktif roller üstlendikleri, uygulama deneyimi kazandıkları ve bu uygulamanın program tarafından atanan / onaylanan danışmanlar tarafından denetlendiği bir süreç olarak işlemektedir. Mimar Kayıt Bürosu farklı koşullara sahip mezunlara Mesleki Staj Programı’na başvurabilmeleri ve yeni yasalara uygun biçimde kayıt olabilmeleri için Hollanda’da alınan diplomaların yanı sıra, diğer AB ülkelerinden alınan mimarlık diplomalarını ve AB dışındaki ülkelerden alınan mimarlık diplomalarını onaylamanın koşullarını da tanımlamıştır.(13) Bununla birlikte, kayıtlı oldukları meslek alanı dışında uzun yıllar çalışmış olan mimarların da yeni düzenlemeye göre kayıtlı hale gelebilmelerinin yolu açılmıştır. Ayrıca mesleki eğitim gerekliliklerini sağlamayan ve Mimar Kayıt Bürosu’na başvurma hakkını elinde bulundurmayan, ancak en az 7 yıl mesleki deneyimi olduğunu belgeleyen kişilerin de “mimarlık sınavı”na (architect examination) girmelerine izin vermiştir. Mimar Kayıt Bürosu’nun mesleki eğitim yeterliliklerini yerine getirmeyen kişilere sağladığı özel izin durumlarından biri de; kentleşme, peyzaj mimarlığı ve iç mimarlık alanlarında uygulama deneyimi olan kişilere sertifika verilmesidir. Bu sertifikayı almaya hak kazanan kişilerin daha sonra Mimar Kayıt Bürosu’na başvurmaları mümkün olabilmektedir.

Hollanda’da mevcut yasal düzenlemelere göre 3+2 yıl olarak tanımlanan mimarlık eğitimini tamamlayıp yüksek lisans diploması alan bir mezunun mimar unvanı alabilmesi ve kayıtlı mimar (registered architect) olarak mesleki uygulama alanına katılabilmesi için 2 yıl süreli Mesleki Staj Programı’nı başarıyla tamamlaması gerekmektedir. Mesleki Staj Programı, mezunların diplomayla belgeledikleri yeterliliklere ek olarak meslek pratiğindeki asgari yeterlilikleri de kazanmış olduklarını belgeledikten sonra uygulama alanına katılmalarını amaçlamaktadır. Program, mimar adaylarını mimarlık pratiği ve mimarın mesleki rolü üzerinde düşünmeye ve eğitim ortamlarında derinlemesine yetkinlik kazanamadıkları yapı yönetmelikleri, maliyet hesaplamaları, müşterilerle iletişim gibi uygulamaları öğrenmeye teşvik etmektedir.(14) Formel mimarlık eğitimi mezunları bu program kapsamında başvuru, uygulama ve denetleme koşulları Mimar Kayıt Bürosu tarafından belirlenmiş olan 2 yıllık staja başlamakta ve bu süreci başarıyla tamamladıktan sonra yasal olarak “mimar” (Architectenregister) unvanını alabilmektedirler.

Mesleki Staj Programı farklı mesleki pozisyonlara sahip mimarlara kendi deneyim ve eğitim koşulları çerçevesinde tercih edebilecekleri “Bağımsız Rota” (Independent Route) ve “Bütünleşik Program” (Integrated Programme) olmak üzere iki modül içermektedir. Bağımsız Rota modülü, hali hazırda mesleğini icra eden, istihdam edilmiş ya da kendi işyerini açmış mimarlara; Bütünleşik Program modülü ise henüz mesleki deneyimi olmayan mezunlara yönelik kurgulanmıştır.

Bağımsız Rota’yı tercih edenlerin ilk aşama olarak; ilgili alanlarda (mimarlık, kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı, iç mimarlık) yüksek lisans diplomasına sahip olmaları, haftada en az 20 saat süreyle istihdam edilmiş olmaları, bir danışman (en az 3 yıldır kayıtlı olan) atanmış olmaları, bireysel gelişim planı (professional progress plan-PPP) hazırlamış olmaları gerekmektedir.(15) 2 yıllık süreyle çalışılacak büronun yeterli uygulama deneyimine sahip olmaması durumunda, mimar adayı ek olarak dışarıdan eğitim modüllerine, çalıştaylara ve derslere katılarak bu eksikliği gidermeyi taahhüt etmelidir. İkinci aşamada, Mimar Kayıt Bürosu’na başvurup gerekli belgeler kişisel internet sitesine yüklenmekte, bunu mimar adayının bireysel gelişim planını komiteye sunduğu staj komitesi ile giriş görüşmesi (intake meeting) izlemektedir. Stajın 1. yılının sonunda, danışmanın hazırlamış olduğu ara değerlendirme raporu, mimar adayının bireysel gelişim planı ve portfolyosu staj komitesi tarafından değerlendirilmekte ve ara görüşme (interm meeting) gerçekleştirilmektedir. Ara görüşmede, mimar adayının çalışma planına uyumu, bir sonraki aşamaya yönelik projeksiyonları ve amaçlanan bilgi, beceri ve yetkinlikleri edinme düzeyi değerlendirmektedir. Son aşamada mimar adayının danışmanı tarafından hazırlanmış sonuç raporu, portfolyosu, tamamlamış olduğu eğitim programları, çalıştay ve dersler sonucunda aldığı sertifikalarla birlikte mesleki staj komitesine sunulmaktadır. Programlanan nihai görüşmede (final meeting) mimar adayı 2 yıllık staj boyunca hedeflenen bilgi, beceri ve yetkinliklere ilişkin bir sunum yapmaktadır. Nihai görüşme sonrasında mimar adayının gelişimi komite tarafından değerlendirilmekte ve mesleki staj düzenlemesinde tanımlanan yeterlilikleri yerine getirmesi durumunda, stajı başarıyla tamamladığı kararı adaya bildirilmektedir. Böylece mimar adayına Mimar Kayıt Bürosu tarafından mimar unvanını verilmiş olmaktadır.

Mesleki Staj Programı kapsamında Bütünleşik Program modülüne başvuran mimar adayları da benzer şekilde 2 yıl boyunca Mimar Kayıt Bürosu tarafından Bütünleşik Program Sağlayıcısı (Provider of an Integrated Program) olarak belirlenen bir danışman tarafından denetlenmekte ve danışmanlık hizmeti almaktadırlar.(16) Adayların Bütünleşik Program’a öncelikle internet üzerinden yaptıkları başvurular, Mimar Kayıt Bürosu tarafından değerlendirilmekte ve başvuru koşullarının sağlanması durumunda staj süreci başlamaktadır. Bütünleşik Program Sağlayıcısı giriş, ara ve nihai değerlendirme görüşmelerini koordine etmekle sorumlu olurken, mimar adayları staj süreci boyunca gelişme aşamalarını, oluşturdukları kişisel internet sayfası üzerinden takip edebilmektedir.

TÜRKİYE BAĞLAMINA GENEL BAKIŞ

Mimarlık eğitimi ve mesleki uygulama alanları arasındaki etkileşimin önemli bileşeni olarak stajlara ilişkin Türkiye’deki uygulamalar Amerika ve Avrupa bağlamlarından farklıdır. Bu farklılık formel mimarlık eğitiminin yapısı, süresi ve profesyonel meslek örgütlerin sürece katkılarıyla ilişkilendirilebilir.

Bilindiği gibi, Türkiye’de lisans düzeyinde 4 yıllık formel mimarlık eğitimini başarıyla tamamlayan mezunlar TMMOB Mimarlar Odası’na sınavsız kayıt olduktan sonra imza yetkisine sahip mimarlar olarak mesleki uygulama alanına adım atabilmektedir. Formel mimarlık eğitimi süresince mimarlık müfredatının parçası olarak gerçekleştirilen zorunlu stajlar, mimarlık öğrencilerinin mesleki uygulamayla ilk temasını sağladığı alanlardır. Buna karşın, eğitim ve mesleki uygulama alanları arasında entegrasyon eksikliği olduğu sıklıkla dile getirilmektedir. Örneğin, büro ya da şantiye ortamlarında profesyonel mimarların, stajyerlerin mesleki bilgi ve becerilerini yeterli bulmadığı eleştirisinin yanında, mesleki bilgi ve beceri edinmenin formel mimarlık eğitimi süresiyle kısıtlı tutulamayacağı ve mezunların mesleki gelişimlerine devam edebilmeleri için meslek alanına da sorumluluklar düştüğü tartışmaları süregelmektedir.(17) Öte yandan mimarlık pratiği deneyiminin eğitim sürecine dahil edilme yöntemleri de tartışılmaktadır. Mimarlık müfredatlarında mesleki uygulama bilgisine yeterince yer verilmemesi, günümüzde ortaya çıkan yeni mesleki uygulama alanlarına değinilmemesi, kuramsal bilginin uygulama deneyimiyle pekiştirilememesi, bununla birlikte çoğu akademisyenin mimarlık pratiğinden kopuk olması öne çıkan eleştiriler arasındadır. Bununla birlikte, mesleki uygulama alanında aktif rol alan profesyonellerin mimarlık eğitimi ortamlarında, özellikle tasarım stüdyolarında, yer aldığı ve uygulama deneyimini eğitime aktardığı örnekler çoğalmaktadır.

Stajlar, eğitim ve mesleki uygulama alanlarının entegrasyonunun önemli bir bileşenidir. Türkiye’deki farklı uygulama örneklerinde stajların sürelerinin, periyotlarının, kapsamlarının, kredi değerlerinin ya da ilgili staj yönergelerinin değişebildiği görülmektedir.(18) 4 yıllık lisans eğitiminde mimarlık bölümlerinin staj uygulamalarına bakıldığında çoğunlukla büro ve şantiye stajları uygulanmakta, bunun yanında topografya, rölöve, yapı ya da araştırma stajları da uygulanmaktadır.(19) Bazı okullarda mimarlık öğrencilerine ERASMUS staj hareketliliği kapsamında Avrupa Birliği üyesi ülkelerde staj yapma olanakları da sunulmaktadır.(20) Süreleri 20 ile 48 iş günü arasında değişen ve yaz döneminde yapılan staj uygulamalarının yanında, lisans eğitiminin parçası olarak mesleki uygulama deneyiminin akademik döneme yayıldığı, uygulamayla bütünleşik programların yürütüldüğü örnekler de sayıları az olmakla birlikte mevcuttur.(21) Benzer şekilde CO-OP (Cooperative Education) stajları, mimarlık bölümleriyle mimarlık büroları arasında yapılan sözleşmelere dayanarak öğrencilerinin uzun süreli mesleki deneyim kazanmalarını amaçlayan yeni bir uygulama örneği olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak mevcut staj uygulamaları kapsamında, nitelikli staj yeri bulmada ve staj denetimlerinin yapılmasında karşılaşılan zorluklara, işverenler ve stajyerler arasında eleştirel geri besleme ortamlarının eksikliğine işaret edilmektedir.(22) Bu zorlukların nedenleri arasında bazı uygulamalarda stajın içeriğinin ve öğrencilere kazandırması beklenen bilgi, beceri ve yetkinliklerin yeterince tanımlanmamış olması, staj değerlendirme sürecinde mimarlık bölümü, işveren ve öğrenci arasında iletişim kopuklukları yaşanması ya da değerlendirme ölçütlerinin yeterince şeffaf olmaması sıralanmaktadır.(23) Öte yandan stajın kapsamının, mevcut uygulamalar dışında, mimarların icra ettiği farklı mesleki etkinleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiği, örneğin kamu yapılarının inşaatlarında, üniversite kampus şantiyelerinde stajyer istihdam edilerek mimarlık öğrencileri için staj yerlerinin çeşitlendirilebileceği vurgulanmaktadır.(24)

Türkiye’de mimarlık eğitiminin mesleki uygulamayla entegrasyonu konusunda öne çıkan tartışmalardan biri de eğitim sonrası staj uygulamasıdır. Staj ve meslek pratiği ilişkisi, iki yılda bir düzenlenen Mimarlık ve Eğitim Kurultaylarında “Mimarlık Eğitiminde Staj Çalışma Grubu” kapsamında irdelenirken, Kurultay süreçlerinde aynı zamanda “Staj ve Meslek Pratiği Eşgüdüm Kurulu”nun oluşturulması önerisi gündeme getirilmiştir.(25) Mimarlar Odası ve mimarlık okullarının ortak çabasıyla gerçekleştirilebileceği öngörülen bu oluşumun, “deneyim aktarımı sağlama”, “bilgi biriktirme”, “staj alanları konusunda gözlenen eksiklikleri giderme konusunda ortak çalışma yapma” bağlamında etkin rol oynayabileceği üzerinde durulmaktadır.(26) Henüz somutlaşmamış olmakla birlikte, böyle bir oluşumun mimarlık eğitiminin meslek pratiğiyle entegrasyonuna yönelik yeni adımların atılabilmesinin önünü açacağı üzerinde durulmaktadır.

SONUÇ YERİNE

Günümüzde mimarın mesleki rolünün toplumsal, çevresel, politik, ekonomik ve teknolojik gelişmelerden etkilenmesiyle birlikte, mimarlık mesleğini icra edebilmek için gerekli bilgi, beceri ve yetkinliklerin yeniden tanımlanması ve akademik programların mesleki uygulama alanıyla daha nitelikli işbirlikleri kurması konuları gündeme gelmektedir. Stajlar, eğitim ve uygulama alanları arasındaki etkileşimin önemli bir bileşenidir. Bu çalışmada staj konusu “mimarlık pratiği deneyiminin formel mimarlık eğitimi sürecine entegrasyonu kapsamında” ve “sürekli mesleki gelişim perspektifinde eğitim sonrası zorunlu mesleki staj uygulamaları” olmak üzere iki çerçevede ele alınmıştır.

Bu çalışmada irdelenen Amerika ve Hollanda örnekleri, Türkiye’de lisans düzeyinde mimarlık eğitiminin bir parçası olarak gerçekleştirilen ve öğrencilerin meslek ortamı ve aktörleriyle biraraya geldikleri, ancak fiili çalışma biçiminde mesleki deneyim edinemedikleri staj uygulamalarından farklı olarak, mezuniyet sonrasında mimar unvanı elde etme sürecinin ön koşulu olarak kurgulanan mesleki icra modelleridir. Bu modellerde, deneyimli profesyoneller ve yeni mezunlar arasında patron-çalışan hiyerarşisinden farklı olarak danışman-stajyer ilişkisine dayanan diyalog ortamları oluşurken, stajyer mimar adayları büro çalışmalarında aktif rol alabilmektedirler. Staj sürecinin bağımsız meslek örgütleri tarafından organize edilip değerlendiriliyor olması, mesleki uygulamaya dair performans standartlarının yüksek tutulması ve şeffaflaştırılması yönünde kazanımlar sağlanmaktadır. Profesyonel çalışma ortamlarının aynı zamanda birer öğrenme ortamı olarak işlev gördüğü bu uygulamalarda, staj yapılacak büroların meslek örgütleri tarafından öngörülen ölçütleri sağlaması gerekmektedir. Mimari proje tasarım ve uygulama bürolarının stajyerlere öğrenme fırsatları sağlamayı salt bir zorunluluk olarak değil, meslek etiği ve mesleki uygulama kültürüne katkısı çerçevesinde ele alması gündeme gelmektedir. Zorunlu mesleki staj sürecinde mimar adaylarının profesyonellerin gözetiminde olması, mimarlık pratiğinde karşılaşılan sorulanların çözümüne yönelik bilgi ve deneyim aktarımını güçlendirirken, bu profesyoneller sadece bir kural koyucu ya da değerlendirici olarak değil, süreci koordine eden bir rehber görevi görebilmektedir. Amerika ve Hollanda bağlamlarında uygulanan modeller eğitim ve mesleki uygulama alanları arasındaki etkileşimin artırılmasına yönelik bir perspektif sunmaktadır. Bununla birlikte mimar adaylarının ve zorunlu mesleki staj sağlayan profesyonel büroların kendi deneyimleri üzerinden gerçekleştirecekleri eleştirel geri bildirimler ve ayrıca bu zorunlu mesleki staj programlarını tamamlayıp mesleki pratiği icra etmeye başlayan mimarların işverenlerinden geri bildirimler alınması, irdelen örneklerde programların amaçlarına ne derece ulaştığının belirlenmesine katkı sağlayabilir.

Sonuç olarak, eğitim sonrası staj uygulamalarının, mimarlık eğitimi alanından mesleki uygulama alanına geçişte Marvin Malecha’nın (2006) tanımına referansla “üçüncü bir bilgi alanı” sunma potansiyeli taşıdığı söylenebilir. Bu potansiyel mezun mimarlar (mimar adayları) açısından değerlendirildiğinde, mimarlık eğitiminde edindikleri mesleki bilgi, beceri ve yetkinlikleri mimarlık mesleğini uygulayarak ve deneyimli profesyonellerden danışmanlık alarak geliştirmeleri ve daha yetkin mimarlar olarak mesleklerini icra edebilmeleri hedefi öne çıkmaktadır. Bürolar ve profesyoneller açısından değerlendirildiğinde ise, profesyonel çalışma ortamlarının mezun mimar adayları için birer araştırma-öğrenme ortamı olabilmesi dolayısıyla niteliklerini artırma yönünden teşvik edilmeleri, büroların bunu mesleki bir sorumluluk olarak görmeleri ve böylece uygulama kültürünün gelişmesine katkıda bulunmaları önem kazanmaktadır. Mezuniyet sonrası zorunlu mesleki staj konusu Türkiye’de mimarlık eğitimi tartışmalarında dile getirilmekle birlikte henüz bu yönde somut bir adım atılmamıştır. Oysa bu yönde adımlar atılmasının, formel mimarlık eğitimin parçası olarak uygulanan stajlarda yaşanan sorunlar ve eksikliklerin giderilmesine ve eğitim ve mesleki uygulama alanları arasında daha nitelikli ilişkilerin kurulmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Mimarlık Eğitiminde Staj Çalışma Grubu Raporu, 2011, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı-VI, 16-18 Kasım 2011, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Metne ulaşmak için: Gökmen, Hikmet Sivri, 2015, “Türkiye’de Mimarlık Bürolarının Staj Değerlendirmeleri”, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı-VI: Mimarlık Eyleminin Gelişimi ve Çeşitlenmesi, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, ss.245-252. URL1. www.mo.org.tr/mek/belge/mek8/MEK-VI-yayini.pdf [Erişim: 10.11.2016]

Mimarlık Eğitiminde Staj Çalışma Grubu Raporu, 2013, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı-VII, 4-15 Kasım 2013, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Metne ulaşmak için: Gökmen, Hikmet Sivri, 2015, “Staj ve Mimarlık Eğitim Alanında Bütünleşme”, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı – VII Mimarlık Eğitim ve Meslek Alanında Bütünleşme ve Dayanışma, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, ss.244-255. URL2. www.mo.org.tr/mek/belge/mek8/MEK-VII-yayini.pdf [Erişim: 10.11.2016]

Gutman, Robert, 2000, “Schools and practice in the United States”, Changing Architectural Education: Towards a New Professionalism, (ed.), David Nicol, Simon Pilling, Taylor & Francis Group, Londra ve New York.

Malecha, Marvin J., 2006, “Architectural Education in Transformation”, European Association for Architectural Education (EAAE) News Sheet, Sayı: 76, s.21-39) URL3. www.eaae.be/wp-content/uploads/2017/04/20060976.pdf [Erişim: 01.10.2017] (Metnin Türkçesi 2008 yılında “Dönüşüm Sürecinde Mimarlık Eğitimi: Üçüncü Bir Bilgi Alanına Doğru” adıyla Mimarlık dergisinin 340. sayısında Almula Köksal’ın çevirisiyle yayımlandı.)

Malecha, Marvin J., 2009, Culture of Practice: A White Paper, American Institute of Architects (AIA) Education Committee, Washington DC.

Malecha, Marvin J., 2010, “(Re)defining a Culture of the Profession”, Bologna 10 Years After: A Critical Mapping of the European Higher Architectural Education Area, (ed.) Constantin Spiridonidis, Maria Voyatzaki, Pierre von Meiss, EAAE 12. Avrupa Mimarlık Bölüm Başkanları Toplantısı Bant Çözümleri, sayı:46, s.102.

Tuna, Bülend, 2014, “Mimarlık ve Eğitim Kurultayı Üzerine Değerlendirme Notları: Mimarlığın ve Mimarların Kimyası mı Değişiyor?”, Mimarlık, sayı:375, ss.27-32.

Tuna, Bülend, 2016, “Türkiye Mimarlık Eğitimi Politikası / Konular – Öneriler”, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı, Mimarlık, Sayı: 387, ss. 25-31.

Yorgancıoğlu, Derya, 2016a, “Mimarlık Eğitimi ile Mimarlık Mesleği Uygulaması Arasındaki İlişki: Eğitsel Bakış̧ Açısından bir Durum Haritası”, Mimarlık Eğitiminde Pedagoji ve Pratik Arasında Var Olmak, (ed.) Derya Güleç Özer, Derya Yorgancıoğlu, Ayşegül Akçay Kavakoğlu, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul, ss.153-165.

Yorgancıoğlu, Derya, 2016b, “EAAE Konferansı’ndan Mimarlık Eğitimine Bakış”, Mimarlık, sayı:392, ss.38-41.

URL4. “TOBB ETÜ Ortak Eğitim Sistemi”, www.etu.edu.tr/tr/ortak-egitim [Erişim:19.11.2016]

URL5. “UIA Accord on Recommended International Standards of Professionalism in Architectural Practice”, ss.10-11. www.uia-architectes.org/sites/default/files/AIAS075164.pdf  [Erişim: 17.09.2016]

URL6. “Gain AXP Experience”, www.ncarb.org/Experience-Through-Internships.aspx

[Erişim: 02.10.2016]

URL7. “How Long Does it Take?”, www.acsa-arch.org/resources/data-resources/how-long [Erişim: 17.09.2016]

URL8. “2012 NCARB Practice Analysis Of Architecture: Internship Report”, www.ncarb.org/~/media/Files/PDF/Special-Paper/2013PA_BoxSet_AllReports.pdf [Erişim: 17.09.2016]

URL9. “Dutch Architects’ Title Act”, www.architectenregister.nl/en/the-law/dutch-architects-title-act [Erişim: 22.09.2016]

URL10. “About Us - Architects Registration Bureau”, www.architectenregister.nl/en/the-architects-register/about-us [Erişim: 22.09.2016]

URL11. “The Importance of Registration”, www.architectenregister.nl/en/the-law/the-importance-of-registration [Erişim: 22.09.2016]

URL12. “How Does Registration Work?”, www.architectenregister.nl/en/i-would-like-to-register/how-does-registration-work

www.architectenregister.nl/en/To_register/REGISTRATION_REQUIREMENTS [Erişim: 22.09.2016]

URL13. “Professional Traineeship: Independent Route” www.beroepservaringperiode.nl/en/independent-route [Erişim: 22.09.2016]

URL14. “Professional Traineeship: Integrated Programme” www.beroepservaringperiode.nl/en/integrated-programme [Erişim: 22.09.2016]

NOTLAR

1. URL5.

2. URL3.

3. URL6.

4. URL7.

5. URL8.

6. Gutman, 2000, ss.200-207.

7. Malecha, 2009.

8. Malche, 2010, s.102.

9. Yorgancıoğlu, 2016a.

10. URL9.

11. URL10.

12. URL11.

13. URL12.

14. Hollanda Mimar Kayıt Bürosu Yönetim Kurulu üyesi Henk Döll ile görüşme, 1 Kasım 2016, Söyleşi: Derya Yorgancıoğlu, Hollanda.

15. URL13.

16. URL14.

17. Yorgancıoğlu, 2016a.

18. Mimarlık Eğitimi Kurultayları kapsamında Mimarlık Eğitiminde Staj Çalışma Grubunun öğrenciler ve profesyonel mimarlarla gerçekleştirdiği anket çalışmaları ve Türkiye’de mimarlık okullarında yer alan staj uygulamalarına dair karşılaştırmalı bilgiler için bkz. URL2.

19. Türkiye’deki mimarlık bölümlerinde gerçekleştirilmekte olan farklı staj uygulamalarına dair detaylı bilgi için bkz. URL2.

20. URL2.

21. TOBB-Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Mimarlık Bölümü akademik yılı 3 döneme ayırırken öğrenciler mezun oluncaya kadar “Ortak Eğitim” adıyla 14 haftalık 3 dönemi mesleki uygulama alanında pratik yaparak geçirmekte ve staj süresince okulun görevlendirdiği öğretim elemanları tarafından denetlenmektedirler. Detaylı bilgi için bkz.URL4.

22. Tuna, 2014.

23. URL2.

24. Tuna, 2014.

25. Tuna, 2014.

26. Tuna, 2016.