389
MAYIS-HAZİRAN 2016
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

YAYINLAR



KÜNYE
MESLEK ETİĞİ

Öğrenci Yarışmalarında Ödül İptalleri, İntihal ve Etik

Açalya Allmer, Doç. Dr., DEÜ Mimarlık Bölümü

Meslek alanında yaşanan etik tartışmalarını ele aldığımız bölümümüzün bu sayısı, henüz profesyonel hayata adım atmamış öğrencilerin katıldığı yarışmalara odaklanıyor. Dünyanın her köşesinden farklı proje imgelerinin oldukça hızlı bir şekilde yayılabildiği internet çağında esinlenme ile intihal arasındaki çizgi gittikçe bulanıklaşıyor. Öğrenci yarışmalarında karşılaşılan intihaller ve sonrasında yaşanan ödül iptallerinin yeterince ses getirmediğini belirten yazar, etik tartışmalarının yarışmalar üzerinden yapılması gerekliliğine dikkat çekiyor.

Mimarlık yarışmaları, Türkiye’de yeterince etkin bir şekilde kullanılmasa da, eskiye nazaran daha çok mimarlık gündeminde yer almaktadır. İnternet ortamı yarışmalara katılan çalışmalara erişimi kolaylaştırmış, yarışmaların daha geniş bir kitle tarafından izlenmesine yardımcı olmuştur. Sadece kazanan projelerin değil, katılan tüm projelerin internet ortamında paylaşılması / yayımlanması yarışma kolokyum ve sergilerine gidemeyenlerin de yarışmalar sayesinde şekillenen Türkiye mimarlık kültürünü takip etmelerini mümkün kılmaktadır.

Arkitera.com, mimdap.org, kolokyum.com, yarismaylayap.com gibi siteler yayın hayatlarına başladıklarından beri bu paylaşımı özendirmektedir. Binlerce mimarın katılabildiği açık forumlar olan bu ortamlarda yeni buluşların ve yeniliklerin gelişemeyeceğini düşünmek yanlış olur. Aynı zamanda bu forumlar intihal derecesindeki esinlenmelerin tespiti için ortam oluşturmakta, intihal tartışmalarına sahne olmaktadır. Günümüz teknolojileri sayesinde yarışmalara katılan projeler arasında esinlenme düzeyini aşan projelerin varlığının arttığı, fakat aynı teknoloji sayesinde bunun tespitinin kolaylaştığı açıktır.

Bu metin, yarışmalara teslim edilen mimari projelerin yayınlanmasının iyi bir yöntem olup olmadığını tartışmak niyetinde değildir. Aksine ödül alan veya almayan tüm projelerin güncel mimarlık kültürünü oluşturmadaki katkısı hayati önem taşımaktadır. Son yıllarda öğrenci olan yarışma ekiplerinin ödüllerinin iptaliyle karşı karşıya kalındığı halde, bu iptallerin hak ettiğince mimarlık ortamında tartışılmadığı düşünülmektedir. Metnin asıl amacı mimarlık camiasında artık normalleşen bu durumun altını çizerek, özellikle güncel öğrenci yarışmalarında artan intihallerin nedenini ve dolayısıyla ödül iptallerini sorgulamaktır.

Türkiye’de düzenlenen öğrenci yarışmalarında ilk ödül iptali 2010 yılında Türk Yapısal Çelik Derneği ve Borusan Mannesmann tarafından düzenlenen PROSteel Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması’nda gerçekleşir. (Resim 1) Mimarlık ve inşaat mühendisliği bölümlerinde okuyan öğrencilerin birlikte çalışmalarını teşvik eden yarışmada, her yıl belirlenen konuda çelik yapıların özelliklerini vurgulayan yaratıcı çözümlerin geliştirilmesi beklenir. 2010 yılında birincilik ödülü kazanan proje, sonuçların açıklanmasından sonra jüriye yapılan uyarı sonucunda tekrar değerlendirmeye alınır. Jüri üyeleri yaptıkları incelemenin ardından birincilik ödülü kazanan projenin konseptinin ve tasarım kararlarının, Future Dergisi 2009 19/20 sayısının 64-65. sayfalarında yayımlanmış olan yarışma projesi ile tamamen örtüştüğüne ve “yapılan aktarmanın projenin özgün olmadığını gösterdiği ve mimarlık eyleminde etik ve örnek bir durum oluşturmadığına”(1) kanaat getirir. Birinci ödül iptal edilirken, diğer ödüller yerlerini korur. İntihalin hangi mimardan / binadan yapılmış olduğunu değil de, intihalin yapılmış olduğu binanın nerede yayınlanmış olduğunu açıklamayı tercih eden jüri, daha fazla detay paylaşmama kararı alır. (Resim 2) Birincilik ödülü iptali olan proje YEM Yayınları tarafından yayınlanan PROSTEEL 2010 Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması kitabında yer almaz. (Resim 3) Kolokyum.com, arkitera.com gibi sitelerdeki yayını kaldırılır ve projeye ulaşım imkansızlaştırılır.(2) (Resim 4a,b)

Bütün bunlar olurken yarışmanın diğer ödülleri için de (özellikle ikincilik ödülü için) tartışmalar ve itirazlar devam eder. Bu tartışmalara istinaden jüri üyeleri, hazırladıkları Jüri Değerlendirme Raporu’nda “yarışmaya katılan diğer projeler arasında da esinlenme düzeyini aşan projelerin varlığını, değerlendirme sırası ve ödül dağıtımı sonrasında tespit ettiklerini”(3) belirtir. Bu projeler için herhangi bir yaptırıma gitmezken, bundan sonra yapılacak yarışmalar için önemli gördükleri maddeleri şöyle tanımlarlar: “Yarışmacıların tasarımlarındaki özgünlük düzeyini zedeleyecek esinlenme ve alıntılardan kaçınmaları etik bir zorunluluktur, yarışmanın amacına uygun araştırma, yorumlama ve özgün sonuçlara ulaşma çalışmalarını yapmaları önemlidir”(4). Jürinin yarışmacılara yapmış olduğu bu uyarılar sadece dört yıl etkisini gösterecektir.

2014 yılında aynı yarışmanın ödüllü projelerinin kolokyum.com’da yayınlanmasının hemen ardından yorumlar kısmında intihal tartışmaları başlar. Bunu takiben, yarışma sonuçlarının ilanından iki hafta sonra tekrar toplanan jüri, üçüncülük ödülüne layık görülen projenin “yapı sisteminin, daha önce başka bir platformda önerilen bir projenin yapı sistemi ile intihal derecesinde benzerlik gösterdiğini”(5) tespit eder. Jüri, yarışma şartnamesinin “projelerin özgün olması ve proje tasarımlarındaki özgünlük düzeyini zedeleyecek esinlenme ve alıntıların olmaması” şartına dayanarak oy birliği ile üçüncülük ödülünü iptal eder. Bahsi geçen proje kolokyum.com’da sergilenmeye devam etmektedir.(6) (Resim 5a,b)

2015 yılında konusu “Rekreasyon Alanında Sosyal Odak Tasarımı” olarak belirlenen PROSteel yarışmasının sonuçları yine tartışmaları beraberinde getirir, yine birinci seçilen projenin konseptinin ve tasarım kararlarının, “daha önce yapılmış bir projeyle önemli ölçüde örtüştüğünün, dolayısı ile yapılan aktarma”(7) nedeniyle projenin özgün olmadığı belirlenir. Jüri raporunda projenin “esinlenme düzeyini aşan benzerlikler taşıdığı” ifade edilirken, hangi proje ile benzerlik taşıdığı açıklanmaz. Ödül alan diğer projelerin sıralaması yine değişmez. (Resim 6)

Aslında belki de kolokyum.com veya benzeri sitelerin varlığından dolayı ortaya çıkabilen bu ödül iptalleri son olmayacaktır. Ödül iptalleri sonuçların ilanından sonra gerçekleştiğinden mimarlık camiası üzerinde neredeyse hiç etki bırakmaz. Mimarlık camiasında bundan daha da az etki yapan durum ise, yarışma projesinden ödül alan bir projeye yapılan itirazlar sonucunda jürinin tekrar toplanması ve geri adım atmaması durumudur. 2008 yılında Archiprix-Türkiye Mimarlık Öğrencileri Bitirme Ödevleri Yarışması’nda jüri teşvik ödülü alan proje bu duruma örnek olabilir.(8) (Resim 7) Ödülün açıklanmasından hemen sonra mimarlık forumunda, intihalin yapıldığı iddia edilen proje müelliflerinin de katılmasıyla ateşli tartışmalar yaşanır. Ödül alan proje müellifi baskı ve kışkırtmalara rağmen sessizliğini korur. Yarışma sekreteryasına yapılan itiraz üzerine, ödüllü proje tekrar değerlendirmeye alınır. Yeniden toplanan jüri ödülün verilmesinde bir sakınca olmadığına “oy çokluğu” ile karar verir. Forumlardaki tartışmalar ise kısa bir süre sonra biter.

Benzer bir durum Çuhadaroğlu Alüminyum 2013 Öğrenci Proje Yarışması’nda da yaşanır. İkinci Mansiyon ödülü alan projenin kolokyum.com’da yayınlanmaya başlamasıyla tartışmalar başlar. (Resim 8a,b) Bu sefer proje müellifi Archiprix’te olduğu gibi sessiz kalmaz, orijinal projeden haberdar olduğunu fakat Amerika’yı baştan keşfetmenin gereksiz olduğunu savunur.(9) Jüri tekrar toplanmayı gerek görmez, dolayısıyla ödül iptali yoktur.

PROSteel, Çuhadaroğlu Alüminyum gibi öğrenci yarışmaları “mimarlık eğitiminin sınırları dışında varlığını sürdüren, fakat farklı biçimlerde stüdyo süreçlerine etkisi olan enformel eğitim alanları”(10) olarak tanımlanmaktadır. Archiprix ve MimED yarışmalarında ise öğrenciler stüdyo süreçlerinde üretmiş oldukları projelerle katılabilmekte olduğundan, bu iki yarışma Türkiye mimarlık eğitimini birebir yansıtır.(11) Bu yarışmalarda henüz ödül iptali olmasa da benzer tartışmalar yaşandığından öğrencilerin stüdyo süreçlerinde üretilen projelerde de esinlenme düzeyini aşma durumlarının olduğu söylenebilir.(12)

Ödül iptallerinin sadece öğrenci proje yarışmalarına has olduğunu, profesyonel yarışmalarda olmadığını söylemek yanlış olur. Sözgelimi, Ocak ayında Börklüce Mustafa Heykeli ve Alanı Tasarım Yarışması’nın jürisi, sonuçlar açıklandıktan sonra olağanüstü toplanır. Birinci olan projenin “alana yerleşim, genel kompozisyon, biçimlendirme ve ölçeklendirme” açısından Rahmi Aksungur’un Devlet Mezarlığı için gerçekleştirdiği Kongreler Bölümü heykel grubuna benzerliğini saptanır, yarışma şartnamesinin 4. maddesi uyarınca “özgün bir sanat yapıtı elde edilmesi” beklentilerini karşılamadığı gerekçesiyle ödül iptal edilir.(13) Kolokyum ve ödül törenine birincilik ödülü iptal edilen projenin müellifinin de katılmasıyla, kolokyum adeta bir mahkeme salonuna dönüşür, tatsız biter. Ödülü iptal olan proje fuar alanında sergilenmeye devam eder.

Yine Ocak ayı içinde Pamukkale Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Yakın Çevresi Mimari Proje Yarışması açıklandığında, birincilik ödülünü alan proje arkitera.com’da yayınlanır yayınlanmaz projenin Rem Koolhaas’tan intihal olduğu tartışmaları başlar.(14) Fakat Denizli’de gerçekleştirilen ve yaklaşık iki saat süren kolokyumda bu tartışmaların gündeme gelmemesi şaşırtıcıdır. Bu konuda tartışmaya gerek duymayan kolokyum katılımcılarının neredeyse tamamının ödüllerini almak için gelmiş ekiplerden oluşması gözden kaçmaz. Hatta bazı ekipler kolokyuma katılmaya gerek duymaz, ödüllerini kargoyla almayı tercih ederler, ne de olsa katılacak daha çok yarışma vardır.

Pamukkale yarışması intihal tartışmaları daha yeni soğurken, Sivas Kızılırmak Köprüsü Yarışması’nda intihal iddiaları mimarlık gündemine bomba gibi oturur. Konuyla sadece mimarlık medyası değil, ulusal ve yerel medya kanalları da ilgilenir. İddialara jüri hızlı cevap verir, yazdıkları uzun metni kamuoyuyla paylaşırlar.(15) Ne yazık ki, köprü tipolojisinin kısıtlılığı veya sadece bir perspektiften bakılan benzerlik gibi açıklamalar kimseyi rahatlatmaz. Bu metin kaleme alınırken henüz yarışma kolokyumu yapılmamıştır. İmgelerin serbestçe dolaştığı, kültürel bağlarından koparıldığı günümüzde, mimari projeleri sadece imgeler üzerinden değerlendirdiğimiz sürece bu tartışmaların devam etmesi kaçınılmazdır. İmgelerin metalaştığı bu çağda mimarlık yarışması jüri üyesi olmak zor zanaattir.

Mimarlık yarışması jüri üyesinin işinin zor olduğu önermesinden, mimarlık öğrencisinin işinin kolay olduğu anlaşılmamalıdır. Mimarlık öğrencisinden lisans eğitimi boyunca proje konusuyla ilgili örnek toplaması, sayısız “case-study” ve mekân analizi ödevi yapması istenir.(16) Öğrenci, stüdyo süreci boyunca bu öğretileri yorumlayıp tasarımını oluşturur. Nasıl bir edebiyat öğrencisinden olabildiğince fazla roman, öykü okuması beklenirse veya bir resim öğrencisinden gelmiş geçmiş ressamların işlerini incelemesi istenirse, mimarlık öğrencisinden de öncül projeleri öğrenmesi hatta bu projelerden etkilenmesi beklenir. Ne var ki, stüdyonun yazılı olmayan kurallarına göre, “etkilenilen projeyi al, verilen araziye yerleştir” yöntemi kabul edilmez. Stüdyo yürütücüleri sonuç ürüne baktıkları kadar, süreci de değerlendirdiklerinden, karşılarına ister intihal, ister orijinal olsun bitmiş bir proje geldiğinde memnun olmazlar. Dönem içerisinde projenin yavaş yavaş ortaya çıkmasını, olgunlaşmasını görmek isterler. Öğrenci yarışmalarında ise bu sürecin tam tersi geçerlidir. Tıpkı profesyonel mimarlık yarışmalarındaki gibi bitmiş proje teslimi istenir. İşte burada meslek etiği henüz olgunlaşmamış bir mimarlık öğrencisi, biraz eğitimi sırasında kendisine öğretilen örnek toplama işini mimari tasarım ile karıştırarak, biraz da şan şöhret hevesiyle intihal suçuna karışır.

Öğrencilikte hal böyleyken, profesyonel dünyada meslek vicdanı ve etiği mimarın projesiyle kurduğu ilişkiyi denetler. Dijital veya değil, her türlü ortamda serbestçe dolaşan mimari imgeleri alıp karışımını yapmak mimarlık etiğine ters düşer. Buna rağmen imge sağanağında kuru kalamayan yani intihal yapan mimarların yöntemlerini Uğur Tanyeli şöyle tarifler: “Serbest dolaşımdaki imgeler alınır, kullanılır, ama tanınmalarını engelleyecek küçük maskelemelere girişilir. Ufak deformasyonlarla kökeninin kavranması zorlaştırılır, ya da ayrıntılarından temizlenir, […] tanınmamak için başkalaştırıcı tedbirler alınır.”(17) Maskeleme ve deformasyon tekniklerinde henüz ustalaşmamış mimarlık öğrencileri, mimarlık medyasında serbestçe dolaşan mimari imgeyi olduğu gibi alıp yarışma jürisine sunabilir. Bu olduğunda jüri üyeleri değerlendirme sırasında öncül projeyi bilmedikleri için öneri projeyi ödül alacak projeler arasına koyar. Ç/alıntı proje kolokyum.com, arkitera.com gibi sitelerde serbestçe dolaşmaya başladığında foya ortaya çıkar, ödül geri alınır. Bazen de jüri tekrar toplanmaya gerek duymaz. Artık serbestçe dolaşan imgenin bir klonu vardır, ama zaten bu imge bolluğu içinde kimin umurundadır.

İmgelerin metalaşması sürecine dev katkılarda bulunan Gerçekten Bilmeniz Gereken 50 Mimarlık Fikri, Mimarlığı Değiştiren 100 Fikir, 30 Saniyede - Mimarlık gibi kitaplar yayınlanmaya devam ettikçe mimari fikirlere salt mimari biçimler bağlamında bakılması kaçınılmazdır. Belki de bir mimarın sahip olması beklenen özdenetim mekanizmasının henüz bir mimarlık öğrencisinde tam olarak gelişmemesinden dolayı, sayısız iletişim aracını kullanarak serbestçe dolaşan mimari imgelerden birini seçip olduğu gibi yarışmaya sunduğunda ödül iptali kaçınılmazdır. Gerçi, yukarıda örneklerde olduğu gibi her zaman ödül iptali yaptırımı gelmez, değerlendirme yapılmış, sonuçlar açıklanmış, zaten unutulup gitmiştir.

KAYNAKLAR

Hacıalibeyoğlu, Ferhat, 2015, “Yarışmaların Mimarlık Eğitiminde Tasarım Stüdyolarına Etkileri”, Yapı, sayı:400, ss.230-234.

Kolektif, 2010, PROSTEEL 2010 Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması, YEM Yayın, İstanbul.

Köknar, Sait Ali, 2013, “Türkiye’de Öğrenci Yarışmaları”, Yarışmalar ve Mimarlık Sempozyumu 2013, Arkitera Mimarlık Merkezi, İstanbul, ss.116-122.

Öymen Gür, Şengül, 2007, “Mimarlıkta Taklit: Eski Türkü-Yeni Aranjman”, Mimarlık, sayı:333, ss.37-40.

Tanyeli, Uğur, 2011, “Eskimiş Bir Kavramı Yenileme Denemesi”, Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri, Boyut Yayıncılık, İstanbul, ss.213-218.

NOTLAR

1. “Jüri Toplantı Tutanağı-2”, Kolektif, 2010, s.5 ve PROSteel 2010 Sonuçlarında Değişiklik, www.yapi.com.tr/Yarismalar/prosteel-2010-sonuclarinda-degisiklik_78307.html [Erişim:01.02.2016]

2. Tüm bunlara rağmen Yapı dergisinin Mayıs sayısında birinci olan proje tam sayfa olarak yayımlanır. Bkz. PROSTEEL 2010 Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması, Yapı, sayı: 342, s. 83. Biraz araştırmayla Future Arquitecturas dergisine ulaşıldığında ise, intihal yapılan projenin de bir yarışma projesi olduğu ve İspanyol mimar Iñaqui Carnicero tarafından İspanya’da Sergi ve Kongre Merkezi (Vegas Altas) olarak tasarlandığı bulunabilir. Proje İspanya’da mansiyon ödülü almıştır.

3. “Son Jüri Değerlendirmesi”, Kolektif, 2010, s.6.

4. “Son Jüri Değerlendirmesi”, Kolektif, 2010, s.6.

5. PROSteel 2014 Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması Jüri Değerlendirme Toplantı Tutanağı, www.prosteel.org/_Media/Downloads/2_MAYIS_PROSteel_2014_Juri-Degerlendirme_Tutanagi_REV.pdf [Erişim:01.02.2016]

6. “3. ödül (İptal) -60048- PROSteel 2014 Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması”, kolokyum.com/yazi/5718/3_odul_iptal_60048_prosteel_2014_celik_yapi_tasarimi_ogrenci_yarismasi [Erişim:01.02.2016]

7. PROSteel 2015 Jüri Değerlendirme Raporu, www.prosteel.org/_Media/Downloads/PROSTEEL-2015-JURI-DEGERLENDIRME-RAPORU.pdf [Erişim:01.02.2016]

8. İzmir Susuzdede Bölgesinde Yüksek Yoğunluklu Konut Tasarımı (3. Teşvik Ödülü), www.archiprixturkiye.org/index.php?Did=48&proje_id=54 [Erişim:01.02.2016]

9. 2. Mansiyon - Çuhadaroğlu Alüminyum 2013 Öğrenci Proje Yarışması, kolokyum.com/yazi/3740/2_mansiyon__cuhadaroglu_aluminyum_2013_ogrenci_proje_yarismasi [Erişim:01.02.2016]

10. Hacıalibeyoğlu, 2015.

11. Türkiye’de düzenlenen mimari öğrenci yarışmalarının tarihi için bkz. Köknar, 2013.

12. 2014 yılı Güz döneminde yazarın ikinci sınıf stüdyo proje konusu olarak üç kişilik öğretim üyesi ekibiyle beraber yürütmüş olduğu anaokulu projesinde konsept aşamasında iyi bir konseptle gelen bir öğrencinin dönem boyunca istikrarla çalışıp konseptini araziye uyarlamasına şahit olduk. Dönem bittikten bir ay kadar sonra Archdaily’de dolaşırken projenin Türkiye’de çok da bilinmeyen Vo Trong Nghia Architects tarafından Vietnam’da zaten yapılmış olduğunu şaşkınlıkla öğrendik.

13. İzmir Büyükşehir Belediyesi “Börklüce Mustafa Heykeli ve Alanı” Tasarım Yarışması Olağanüstü Toplantı Tutanağı, www.borklucemustafaheykelyarismasi.org/duyuru.html [Erişim:01.02.2016]

14. 1. Ödül, Pamukkale Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi ve Yakın Çevresi Mimari Proje Yarışması, www.arkitera.com/proje/5632/1-odul-pamukkale-universitesi-mimarlik-ve-tasarim-fakultesi-ve-yakin-cevresi-mimari-proje-yarismasi- [Erişim:01.02.2016]

15. Sivas Kızılırmak Köprüsü Yarışması Jürisinden "Kopya Proje" Eleştirilerine Yanıt, www.arkitera.com/haber/26656/sivas-kizilirmak-koprusu-yarismasi-jurisinden-kopya-proje-elestirilerine-yanit [Erişim:04.04.2016]

16. Öymen Gür, 2007, s. 40.

17. Tanyeli, 2011, s. 217.

Bu icerik 4942 defa görüntülenmiştir.