Bu makalede, Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de bulunan ve dünyadaki çocuk ve mimarlık çalışmalarına yön veren kuruluşların başında gelen Arkki Çocuklar ve Gençler için Mimarlık Okulu’nun eğitim felsefesi ve uygulamaları hakkında bilgiler ile Haziran 2011 yılında Arkki’ye gerçekleştirilen ve iki hafta süren teknik inceleme gezisi notlarına yer verilmiştir. Ziyaret o tarihlerde Çocuk ve Mimarlık konusunda TÜBİTAK destekli proje yürüten bir okulöncesi eğitimcisi akademisyen ile bu alanda çalışan bir mimar akademisyen tarafından gerçekleştirilmiştir. Yerinde gözlem notlarının yanı sıra çocuklara temel mimarlık kavramlarının aktarılması için hazırlanmış, doğal ve yapılı çevreyi oluşturan unsurların tüm duyularla nasıl algılanacağını çocuklara uygulamalı olarak anlatan “Architecture Toolkit” adlı eğitim setinin de tanıtılmasına çalışılmıştır.

ARKKİ ÇOCUKLAR VE GENÇLER İÇİN MİMARLIK OKULU

Finlandiya çocuklara ve gençlere mimarlık eğitiminin verildiği ülkelerin başında gelmektedir.(1) Mimarlık öğrenimi Finlandiya Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1993’te temel sanat eğitimi içinde ulusal eğitim programına dahil edilmiştir.(2)

Finlandiya’da çocuklara mimarlık eğitimi veren ilk oluşum 1993 yılında üç mimar tarafından kurulmuş olan Arkki Çocuklar ve Gençler İçin Mimarlık Okulu’dur.(3) Arkki başkent Helsinki’de, Fince adı “Kaapeli” İngilizce adı “Cable Factory” (Kablo Fabrikası) olan restore edilmiş bir endüstri mirası yapısının 5. katında yer alır. Çocuklar için mimarlık eğitimi Finlandiya’da henüz ayrı bir alan olarak Ulusal Eğitim Program’ında yer almasa da, Arkki, okullar ve müzeler için okul sonrası etkinlik olarak mimarlık programları hazırlamaktadır.(4) Haftada, 4-19 yaş arasında yaklaşık 500 çocuk Arkki’nin hazırlamış olduğu uzun dönemli eğitim programlarına katılmaktadır.(5) Arkki aynı zamanda çocuklara yönelik mimarlık eğitiminin sürdürülebilirliğini ve eğitimcilerin eğitimini sağlamak için, ulusal ve uluslararası düzeyde araştırma projelerinin içinde yer almakta, yayınlar, sergiler, konferanslar ve atölye çalışmaları düzenlemektedir.(6)

ARKKİ’DE KULLANILAN MİMARLIK EĞİTİM SETİ

Arkki’de temel mimarlık kavramlarını açıklamak üzere öğretmenler için rehber niteliğinde hazırlanmış “Architecture Toolkit” adında yazı ve görseller içeren on iki karttan oluşan bir setten yararlanılmaktadır.(7) (Resim 1) Kartlarda amaçlar, yöntemler ve araçlar (uygulama malzemeleri) başlıkları altında seçili kavramın nasıl tanıtılacağına dair bilgilendirme ve her kavramın anlaşılması için ev ödevleri vardır. Kartların arkasında, kavrama ait temel bilgiler basitçe verilirken sorular eşliğinde çocuklara bedenlerini, duyularını ve çeşitli malzemeleri kullanarak kavramı deneyimlemeyi amaçlayan yönlendirmelerde bulunulmuştur. Aşağıda kartların içeriğine ve yapılması istenen uygulamalara ana hatlarıyla yer verilmeye çalışılmıştır.

1. “Malzemeler” kartında çocukların duyularıyla yapı malzemelerini ve farklı malzemelerin işlevselliklerini anlamaları amaçlandığı belirtilmiştir. Ev ödevi olarak evlerindeki farklı malzemeleri tanımlamaları, malzeme tercihi ve düşündükleri değişiklikleri belirtmeleri istenmiştir. “Ilık, Parlak, Yankılı” başlıklı metinde çocuklardan duyularıyla malzemeleri incelemeleri; sınıflarında ve yaşadıkları şehirde farklı malzemelerin nerede, nasıl ve neden kullanıldıklarına bakmaları; dergi çizimlerinde mimari ögelerin nasıl gösterildiklerine dikkat etmeleri; kendi odalarını seçtikleri malzemelere göre çizmeleri ve sınıfta sunmaları talep edilmiştir.

2. “Biçimler” kartında iki ve üç boyutlu biçimleri tanımaları ve karşılaştırmaları; malzeme ve biçimler arasındaki bağlantıları incelemeleri; ev ödevi olarak ev içi ve dışında geometrik ve serbest biçimleri gözlemeleri istenmiştir. “Açılar ve Kıvrımlar” başlıklı metinde çocuklardan gözleri kapalı iken malzemelere dokunmaları ve açıları hissetmeleri, sınıftan başlayarak tüm yakın çevreyi gözleyerek biçimleri çizmeleri, biçim ve malzemeleri betimlemeleri, farklı malzemelerle geometrik ve serbest biçimler oluşturmaları, yaşadıkları yerde oluşturdukları biçimlerden binalar yapılsaydı nasıl görüneceklerini düşünmeleri, en çok tercih edecekleri bir biçimin içini hayal ederek çizmeleri talep edilmiştir.

3. “Ölçek” kartında amacın insan oranları ve bina ölçekleri arasındaki bağlantının bulunması ve oranlarda değişikliklerin nasıl yapılabileceğinin öğrenilmesi olduğu belirtilmiştir. Ev ödevi insan ölçeğinin evin boyut ve oranlarını nasıl etkilediğinin araştırılması üzerinedir. “İnsan Ölçüleri” başlıklı metinde çocuklardan yakın çevrede yürüyerek ölçüm ve gözlem yapmaları, farklı yapıların boyut ve malzemeleri hakkında düşünmeleri, kendi bedenlerini bir ip yardımıyla 1/16 ölçekli ölçmeleri, bedenlerinin kilden 1/16 ölçekli modelini ve ona uygun bir ev maketi yapmaları istenmiştir.

4. “Yapı” kartında farklı yapılar, taşıyıcılık ve dengeyi anlamanın amaçlandığı belirtilmiştir. Ev ödevi okul yolundaki yapıları tanımlamak ve taşıyıcılarını çizmektir. “Dünyanın En Uzun Kulesi” başlıklı metinde insanı iskeletinin taşıdığı, aynı şekilde binaları da taşıyan bir strüktürleri olduğu vurgulanmıştır. Çocuklardan tek ayak ve çift ayak üzerinde kollar açık kule şeklinde durmaları ve sonrasında arkadaşları tarafından sarsılmadan nasıl durabileceklerini bulmaları, 12 kişilik bir grupla sivri kemer oluşturmaları ve sağlamlığını denemeleri, ahşap çubuklarla üçgenler yaparak üç boyutlu şekiller ve kuleler yapmaları, kulede yaşamayı sorgulamaları ve kulelerin nerelerde inşa edildiklerini düşünmeleri istenmiştir.

5. “Işık ve Gölge” kartında ışık ve gölgenin mimarideki anlamı üzerinde durulmuştur. Ev ödevi olarak eve güneş ışığının giriş zamanı, yapay aydınlatma ve en aydınlık oda sorulmuştur. “Yükselen Güneşin Evi” başlıklı metinde evlerde odaların eylemlere bağlı olarak güneşe göre konumlandığı, doğal ışık ve günlük ritmin mekânların atmosferini etkilediği bilgisi verilmiştir. Çocuklardan farklı iç mekân fotoğraflarını ve yakın çevrelerini aydınlatma yönünden incelemeleri, sınıflarında değişen gün ışığı ve atmosferine dikkat etmeleri, beyaz kartondan bir ışık kutusu yapmaları ve delikler açarak gün içinde içerideki ışığı izlemeleri talep edilmiştir. Ayrıca aynı deneyi fener kullanarak tekrarlamaları ve ışıkla mimari yaratımı hakkında düşünmeleri istenmiştir.

6. “Renk” kartındaki çalışmalar ile renklerin mekânları ve atmosferlerini nasıl biçimlendirdiklerini göstermek amaçlanmıştır. Ev ödevi olarak A3 kâğıda evin renkleri haritasının yapılması istenmiştir. “Kırmızı Tuğla, Gri Beton” başlıklı metinde renklerin mekân ya da yapıyı olduğundan farklı gösterebilecekleri belirtilmiştir. Malzemeler ve renklerinin yapıların bulundukları ortamla olan ilişkisine, gün içerisinde ışığa bağlı olarak renklerin değiştiğine vurgu yapılmıştır. Çocuklardan okul çevresindeki renkleri incelemeleri ve suluboya kullanarak notlar almaları; dergilerden mekân, malzeme ve renk analizi yapmaları; kendilerini mutlu eden renklerden bir mekân çizmeleri ya da modelini yapmaları ve sınıfta sunmaları istenmiştir.

7. “Ritim” kartında müzikte de farklı ritimler olduğu, uygulamalarla mimarideki ritmi anlamanın amaçlandığı belirtilmiştir. Ev ödevi olarak çocuklardan okul yolundaki elektrik direkleri arasındaki adımları saymaları istenmiştir. “Dans Eden Pencereler, Yere Eğilen Sütunlar” başlıklı metinde çocuklar okuldaki mimari ögelerin yarattığı ritimleri bulmaya, farklı yapı tiplerinde ritim aramaya, yakın çevrede bir yapı seçerek siyah beyaz kağıtlarla cephedeki boşlukları ve tekrar eden diğer mimari ögeleri göstermeye yönlendirilmişlerdir. Güçlü ritimler içeren farklı dönem müzikleri eşliğinde yeni bir cephe çizmeleri ve bir yapı adası tasarlayarak, müziğin tasarımda ritme etkisi üzerine düşünmeleri istenmiştir.

8. “Dokunma” kartında çevreyle dokunma duyusuyla anlam kurmanın amaçlandığı belirtilmiştir. Farklı yüzeylere dokunmak ve malzemelerin kullanım nedenlerini irdelemek konulu bir ev ödevi verilmiştir. “Kapı kolunun teması” başlıklı metinde derinin insanın en büyük organı olduğu, iç organları koruduğu ve pek çok şeye tepki verdiği, dış yüzeylerin de bina strüktürünü koruduğu vurgulanmıştır. Okulda çocuklardan eller, ayaklar yardımıyla ve ya oturarak, eğilerek, yayılarak yüzeyleri hissetmeleri; gözler kapalı parmak uçları ile yüzeylere dokunmaları; bir mekân modeli yaparak içini dokunduklarına iyi hissedecekleri malzemelerle kaplamaları istenmiştir.

9. “Görme” kartında hedeflenin günlük yaşamda yeni bakış açıları bulmak, görsel hafıza yeteneğini geliştirmek olduğu belirtilmiştir. Ev ödevi eve yaklaşırken mesafeye bağlı olarak görülenler ile ilgilidir. “Gözlerini Uyandır” başlıklı metinde çocuklardan düz sıra yapıp burunlarına ayna dayayarak okulda dolaşmaları ve gözlem yapmaları; okulda sevdikleri ve sevmedikleri yerleri ayna ile incelemeleri; arkadaşlarının gözlerini kamera gibi kullanarak anlatmaları; hatırladıklarını çizmeleri istenmiştir.

10. “Duyma” kartında çevredeki seslere ve kaynaklarına duyarlı olmanın, malzemeler, mekânlar ve sesler arasında bağlantı kurmanın amaçlandığı yazılıdır. Ev ödevi ev seslerini ayırt etmek ve tanımlamak konusundadır. “Duyulmayan Mekân” başlıklı metinde seslerin hayatın ritmini anlattığı, insanları yönlendirdiği, yüzeylerden yansıyan seslerin biçim, boyut ve malzeme hakkında fikir verebileceği belirtilmiştir. Çocuklardan kulakları tıkalı ve açık olarak okulda yürümeleri; boş ve kalabalık bir koridorda, odada akustik inceleme yapmaları; seslerden müzik üretmeleri; kafalarının girebileceği farklı malzemelerle kaplı bir akustik kutu ile deney yapmaları istenmiştir.

11. “Koklama” kartında koku ile atmosfer arasında bağ kurmak amaçlandığı yazılıdır. Eve özgü kokuları bulmak, farklı kokan malzemeleri ve hissedilenleri tespit etmek konulu bir ev ödevi verilmiştir. ”Kokulu Haller” başlıklı yazı kısmında her yerin kendine özgü kokusu olduğu, güzel kokuların hoş deneyimlerle bağlantısı bulunduğu vurgulanmıştır. Çocuklardan küçük şişelerle farklı koku deneyleri yapmaları ve bu kokuların neler hatırlattığını tarif etmeleri; okul içi ve dışında kokuları incelemeleri, koku haritası yapmaları, mekân ve koku değişikliklerini nasıl yapabileceklerini düşünmeleri talep edilmiştir.

12. “Yaratıcı Mahaller” kartında tüm duyularla gözleyerek öğrenmenin, çeşitli duygular ve atmosferlerin farkında olmanın, doğal ve yapılı çevre arasındaki etkileşimi sezmenin hedeflendiği belirtilmiştir. Evdeki favori yerin tanımı ve yerin ruhu üzerine düşünme ödevi verilmiştir. “Yerin Ruhunu Aramak” başlıklı metin kısmında her yerin kendine özgü bir ruhu olduğu, doğal ve yapılı çevrenin ruhunun fiziksel özellikler olduğu kadar, insan deneyim ve hatıraları ile ilişkili olduğu vurgulanmıştır. Çocuklardan seyahat broşürlerinden dünyanın değişik yerlerini karşılaştırmaları, hayali bir tur tarif etmeleri; okulda farklı yerleri tüm duyularını kullanarak incelemeleri, gözlemlerini yazıp çizmeleri; doğal bir alanda benzer deneyi tekrarlamaları; bir çadır tasarlamaları ve modelini yapmaları istenmiştir.

Arkki’de bu eğitim seti doğrultusunda temel mimarlık kavramları üzerine bilgilenen çocukların kil, karton, metal tel, doğal taş, yosun, ağaç dalları, ince ahşap çubuklar, kumaş, gazete kâğıdı gibi çok çeşitli malzeme kullanarak farklı işlevli ve biçimli birçok yapı tasarladıkları (Resim 2); doğal ve yapılı çevre hakkında farkındalık sahibi oldukları gözlenmiştir. Ayrıca bu kartlardaki etkinlikler çocukların tüm duyularını kullanarak mimarlık ve tasarım aracılığıyla renk, doku, boyut, ses, form, biçim ve benzeri estetik unsurlarla tanışmalarına aracılık etmektedir.

ATÖLYE ÇALIŞMALARI

Arkki’de tasarım, maket, sanat, animasyon, bilgisayar (3 boyutlu bilgisayar programı ile rüya ev “dream house” tasarımı), şehirde maceralar, çevresel sanat olmak üzere yedi farklı atölye bulunmaktadır. Teknik inceleme gezisi süresince tasarım, model ve bilgisayar atölyelerinin etkinlikleri takip edilmiştir. Atölyelerde çocukların eğitimlerinden sorumlu iki mimara zaman zaman üniversitelerin mimarlık ve güzel sanatlar fakültelerinde okuyan lisans / yüksek lisans öğrencileri eşlik etmektedir.

Tasarım Atölyesi’nde günlük yaşamda kullanılan objelerin tasarımı yapılmaktadır. Atölye ziyaretinde çocukların patates, sünger ya da hazır plastik malzemelerle şablon tekniği kullanarak tişört boyadıkları ve hasır örme tekniğinde halkalar ürettikleri görülmüştür. (Resim 3, 4) Tasarım atölyesinde kullanılan farklı renk, doku ve form çeşitliliğine sahip olan materyallerin çocukların hayal güçlerini ve yaratıcılıklarını uyararak, onların duyularını kullanıp 2 ve 3 boyutlu ürünlere dönüştürmelerini sağladıkları gözlenmiştir.

Maket Yapım Atölyesi’nde çocukların içinde yaşadıkları yapılı ve doğal çevreyi yerinde gözlemleyerek buralardaki doğal ve insan eliyle yapılan mimari unsurlara karşı farkındalık geliştirdikleri, aynı zamanda bu yapıları yine farklı malzemelerle 3 boyutlu tasarımlara dönüştürürken, iç mimarlığın ve peyzaj mimarlığının unsurlarını işe koştukları dikkati çekmiştir. Bu sürecin, çocukların doğal ya da yapılı mimarlık aracılığıyla ortaya konulan bir durumu ve/ya problemi bir bütün olarak ele alarak, farklı açılardan analiz etmelerine olanak sağladığı düşünülmektedir. (Resim 5-7)

Bilgisayar Atölyesi “Archicad 13 Edu” programı kullanarak dijital ortamda mimari çizimlerin yapıldığı bir atölyedir. “Rüya Ev” başlıklı atölye çalışmasında 10-13 yaş aralığındaki çocukların çalışmanın ikinci günü basit bir konutun planını çizebilecek düzeye gelebildikleri, ilerleyen süreçte üç boyutlu bina kütleleri ve mobilya yerleşimine kadar inen ayrıntıda ev çizimleri yapabildikleri görülmüştür. (Resim 8)

ORMANDAKİ BARINAK YAPIM KAMPLARI

Helsinki yakınındaki devlete ait ormanlık bir arazide, yaz aylarında yapılan kamplarda çocuklar mimar eğitmenler rehberliğinde devlet tarafından temin edilen ağaçlarla barınaklar tasarlamaktadırlar.(8) Bu etkinliklerle çocuklar tarih öncesi devirlerden itibaren insanların barınmak için kullandığı bazı temel malzeme ve ahşap yapı tekniklerini öğrenmiş, ağaç parçalarını kendileri taşımış, testere, çekiç, çivi ve benzeri gerçek aletleri kullanarak yaratıcılığın, doğanın ve beraber bir şey üretmenin keyfini çıkartmışlardır. Kendi ölçeklerinde kullanabilecekleri mekânlar oluşturmuş, aidiyet duygusu yaratmak için barınaklarına üstünde yazı ve şekillerin olduğu ahşap isim levhaları asmışlardır. Sürdürülebilir ve ekolojik mimarinin temel felsefesinin aktarıldığı bu tarz etkinlikler ülkemizde sadece yaz aylarında sivil toplum örgütlerinin düzenlediği bazı atölye çalışmalarında karşımıza çıkabilecek nitelikte nadir çalışmalardır. (Resim 9, 10)

Ormandaki barınak yapım kamplarında uygulanan etkinliklerin mimarlığın belli başlı unsurlarını ilk elden yaşatmanın yanı sıra, açık havada ve doğanın içinde çocukların yağmur, rüzgar ve soğuğa karşı nasıl mücadele etmeleri ve bir kamp ortamında beslenme ve hijyen gibi konulara nasıl dikkat etmeleri gerektiği gibi konularda çocuklara eşsiz deneyimler sunduğu gözlenmiştir. Ayrıca çocuklar böyle bir ortamda paylaşma, işbirliği, yardımlaşma gibi sosyal becerilerini geliştirme olanağına da sahip olmuşlardır. Ülkemizde özellikle okul öncesi dönem çocukları başta olmak üzere, hasta olacakları endişesiyle bahçeye çıkarılmayan ve doğada öğrenme fırsatını çocuklarımıza sunmayan okullarımızın olduğu düşünüldüğünde Finlandiya’daki barınak yapım kamplarındaki uygulamaların ülkemizde bulunan okullar için de model olması beklenmektedir.

SONUÇ

Arkki’deki uygulamalarda, uygun yönlendirildiğinde ve ifade hakkı verildiğinde çocukların mimariye gerçekten yansıyabilir nitelikte yaratıcı çalışmalar yapabildikleri Helsinki’deki Tiukula Binası ve Hernesaari master planı örneklerinden de anlaşılabilir.(9) Ancak Arkki’nin amacı, kurucularının da belirttiği üzere çocukları mimar olmak üzere eğitmektense onların hayat boyu yaşadıkları çevreye duyarlı, saygılı, özgür ve yaratıcı düşünen bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır.(10) Bu bağlamda ülkemizde mimarlık ve çocuk konusundaki faaliyetlerin daha da artmasını, ilköğretim düzeyinde eğitim programları başta olmak üzere, mimarlık fakültelerinde mimarlık ve çocuk konulu derslere yer verilerek zengin bir mimarlık kültürü ve mirasına sahip ülkemizin de benzer kazanımlara sahip olmasını diliyoruz.

* Bu ziyaretin maddi olarak gerçekleşmesini sağlayan başta TÜBİTAK (Proje No:110K269) ve YTÜ UYGAR Merkezi olmak üzere, bizi okullarına davet ederek bu makalenin ortaya çıkmasına aracılık eden Arkki Mimarlık Okulu Müdürü Mimar Pihla Meskanen ile Mimar Niina Hummelin’e teşekkür ederiz.

NOTLAR

1. Räsänen, Jaana, 2006, “Architecture Education in Finland”, Playce: Architecture Education for Children and Youth People, (ed.) Esa Laaksonen, Jaana Räsänen, Alvar Aalto Academy, Helsinki, ss.13-18.

2. Taşçı, Burcu Gülay; Gökmen, Hikmet, 2015, “Türkiye’de Yapılan Çocuk ve Mimarlık Çalışmalarının Literatür Eşliğinde Değerlendirilmesi”, Mimarlık, sayı:381, ss.65-68.

3. Arkki’nin Helsinki’de çocuklar tarafından yapılan projelerin sergilendiği bir mimarlık galerisi ve Helsinki dışında Vantta ve Espoo kentlerinde 2 şubesi daha bulunuyor. Arkki’de 2009 yılından itibaren İngilizce ve İsveççe yaz kursları düzenleniyor. (www.arkki.net) Arkki’nin dışında Finlandiya’da Lastu (School of Architecture, Environment and Culture) ve Jyväskylä Çocuk Sanat Okulu’nda da benzer çalışmalar yapılıyor. (Taşçı; Gökmen, 2015, s.65)

4. “Arkki, School of Architecture for Children and Youth”, arkki.net/en/arkki [Erişim: 25.01.2015]

5. Çocuklar Arkki’deki etkinliklere sömestr süresince hafta içi 15.30’dan sonra, hafta sonu belirli saatlerde ve yaz tatili döneminde ücret ödeyerek katılmaktadırlar. Ücrete kullanılan malzemeler ve öğle yemeği / ara öğün dahildir. Arkki kurulduktan 15 sene sonra devletten maddi destek almıştır. Arkki’nin bütçesinin % 47’si devlet, Helsinki ve Vantaa yerel yönetimleri tarafından desteklenmektedir. Geri kalan giderler öğretim ücretlerinden karşılanır. (Soundings for Architecture, 2004, Alvar Aalto Academy, Helsinki, ss.1-8.) Arkki’deki etkinliklere 3-10 sene boyunca değişken sürelerde devamlı katılan çocuklar olduğu, 2011 yılı itibariyle etkinliklere katılan yaklaşık 3.000 öğrenciden 15 kadarının üniversitede mimarlık dalını tercih ettiği bilgisi edinilmiştir. Erken dönem yaş grubunda etkinliklere ağırlıklı olarak erkek çocuklarının katıldığı, zaman zaman özürlü çocukların da geldiği öğrenilmiştir.

6. Arkki tarafından Helsinki’de 2008 yılında 50 gönüllü mimar, 550 öğrenci, 60 eğitmen, 24 okulun katılımıyla 3 saat süren “Geleceğin Kurucuları” (Builders of The Future) başlıklı bir atölye çalışması; 2009 ve 2014 yılında “Geleceği Yaratmak” (Creating The Future) başlıklı mimarlık eğitimi konulu iki uluslararası konferans düzenlenmiştir. Konferansların bildiri özetleri ulaşılabilen basılı kaynaklardır.

7. Set ilk olarak 2009 yılında “Çocuklar İçin Mimarlık Eğitimi Konferansı” sırasında Fince yayınlanmıştır. Set son olarak İtalyanca olmak üzere yedi ayrı dile tercüme edilmiştir. İçinde el aynası, göz maskesi, karton koni ve parmaksız eldiven olmak üzere duyulara yönelik dört obje barındıran öğretmenlere yönelik bu seti hazırlayan kurum ve kuruluşlar setin karton muhafazasında: Playce Working Group, Arkki, Arts Council of Helsinki Metropolitan Region, Alvar Aalto Museum, Alvar alto Academy, Swedish Museum of Architecture, danish Architecture Centre, Gothenburg City Culture Department, The Reykjavik School of Visual Art ve Norsk Form olarak sıralanmıştır. Set son olarak İtalyanca olmak üzere yedi ayrı dile tercüme edilmiştir.

8. Arkki’nin kurucularından mimar Pihla Meskanen’in yazarlarından biri olduğu Pieni Majakirja adlı Fince yazılmış kitapta farklı barınak tipleri ve düğüm teknikleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır.

9. Tiukula Binası ve Hernesaari master planı görselleri için bakınız: www.designingwithchildren.net/ [Erişim: 21.05.2015]

10. Meskanen, Pihla, 2010, “Learning Architecture Through Play”, Creating The Future: Ideas on Architecture and Design Education, (ed.) Pihla Meskanen, Niina Hummelin, Oy Fram Ab, Vaasa, ss.30-33.