413
MAYIS-HAZİRAN 2020
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

YAYINLAR



KÜNYE
ÖDÜL

2020 Pritzker Ödülü Kazananları Yvonne Farrell ve Shelley McNamara: Yitik Anlamın Peşine Düşmüş Bir Ortaklık

Buse Ezgi Sökülmez

1979 yılından beri her yıl verilen Pritzker Ödülleri’nin bu yılki sahibi, Grafton Architects'in kurucu ortakları Yvonne Farrell ve Shelley McNamara oldu. İrlanda’ya ödülü ilk kez götürecek olan ikili, yerin ruhuna dair olan kavrayışlarının ve her yapıyı bulunduğu ortama ait kılarken aynı zamanda hala taze ve çağdaş kalabilme başarılarının yerel komünitelere olan iyileştirici katkısıyla ön plana çıkıyor.

 

2013 yılında Columbia Üniversitesi’nde McNamara ile beraber verdikleri derste, Farrell mimarlığı “söz söyleyen sessiz bir dil” olarak tanımlar. İrlanda dilinin, İngiliz dili içerisinde kayboluşunun İrlanda toplumu için beraberinde getirdiği “anlam kaybı”nı hatırlatarak, ‘Google Çeviri mimari’nin ürettiği yitik anlama karşı bir duruş sergiler. Grafton Architects için, ihtiyaçların dilinin mimarlar tarafından yapılı çevrenin diline çevrilmesi sürecinde her bir “nüans”ın, her bir “aksan”ın, yani her bir “yer ve kültür”ün, “doku ve karakter”in altını çizmek esastır.(1)

Mimarlık dünyasının Nobel Ödülü olarak bilinen ve 1979’dan bu yana Hyatt Vakfı tarafından düzenli olarak verilen Pritzker Ödülünün bu yılki sahipleri İrlanda merkezli Grafton Architects'in kurucu ortakları Yvonne Farrell ve Shelley McNamara oldu. (Resim 1) Yine 2020’nin başında “RIBA Altın Madalyası”na layık görülmüş olan ikili, aynı zamanda 2018 yılında gerçekleşen 16. Venedik Mimarlık Bienali’nin küratörlüğünü de "Serbest Mekân" temasıyla üstlenmişti.(2)

FARRELL VE MCNAMARA HAKKINDA

"Bizim için öğretmek, her zaman için paralel bir gerçeklik olmuştur. Ve bu, deneyimimizi damıtmaya ve onu yetişmekte olan diğer kuşaklara hediye etmeye çalışmanın bir yoludur, böylece onlar da bu kültürün büyümesinde rol oynarlar. Bu tek yönlü olmayan bir ilişki, biz öğrencilerden öğreniriz ve umarız ki öğrenciler de bizden öğrenir." (3)

İrlandalı mimarlar Yvonne Farrell (1951) ve Shelley McNamara (1952), 1974 yılındaki mezuniyetlerinden sonra 1976-2002 yılları arasında bünyesinde eğitim vermeye devam edecekleri University College Dublin (UCD)’deki üniversite eğitimleri sırasında tanışırlar. İkili 1978’de, “bireylerden ziyade mekânın varlığına öncelik vermek için” Dublin'de bulunduğu ünlü sokağının adını ofislerine vererek Grafton Architects’i kurarlar. 5 kişilik kolektif bir ofis olarak başlayan Grafton Architects’in ilk ortaklarından yıllar içinde geriye yalnız Farrell ve McNamara kalır. İlk yıllarında İrlanda içinde işlere imza atan ikili, son yıllarda sırasıyla İtalya, Peru, Fransa ve İngiltere için yarışmalarla tasarladıkları yapıları inşa etme olanağı elde eder. Büyük çoğunluğu kendi tabirleriyle ‘öğrenim’(4) yapılarından oluşan pratikleri, doğal peyzaj içerisinde yatay mimari örneği olan bir komünite okulu yapısından, (Resim 2) 1.000 kişiyi bulundurması öngörülen kent içi dikey kampüs örneği olan bir üniversite yapısına (Resim 3) uzanan bir bağlam ve yaklaşım çeşitliliği içerir. Bu işleriyle ulusal ve uluslararası birçok ödül almış, sayısız sergiye katılmış ve dünya genelinde bilinirliği üst seviyede olan Harvard Graduate School of Design ve École Polytechnique Fédérale de Lausanne gibi okullarda dersler vermişlerdir.

İKİLİNİN MİMARLIK ANLAYIŞI

"Bizim için edebiyat, kelimeler, hayal gücü ve yapma eylemi çok derinden bağlantılıdır."(5)

Ele aldıkları her projede anlamı “yeryüzü üzerindeki o yere ve duruma özgü olan hikayeyi ortaya çıkarmak”ta aradıklarını, bunu yaparken de dilin ve metaforun araçlarından faydalandıklarını ifade ediyorlar. Bu nedenle, tasarım süreçlerinde ihtiyaçları dinleme eylemi onlar için, “gizlenmiş olan arzuyu yakalamak” ve “doğrudan ifade edilmeyen dileği ortaya çıkarmak” niyetlerinden dolayı -’yerin fısıldadıklarını’ dinlemek de buna dahil olmak üzere- öncelikli hale geliyor; hayal etme ve yapma ise bunlarla iç içe gelişiyor.(6)

İşlerinde metaforun mimariye yansıması Peru Lima’daki University Campus UTEC yapısında oldukça gözler önündedir. Lima’da kent ve deniz arasındaki sınır uçurumlarla tanımlıdır. Bu durum temel alınarak, tasarımın ana kararı “insan yapımı bir uçurum” üretmek olmuştur. (Resim 4) Böylelikle bulunduğu eşsiz topoğrafya üzerinde heykelsi bir varoluşa kavuşması kaçınılmaz hale gelen yapının, kuzey yüzü dış dünyadaki hızlı hareket eden şehre “uçurum” görevi görürken, (Resim 5) güney yüzü bir dizi bahçe olarak basamaklandırılmıştır.(7) (Resim 6) "Sevdiğiniz yerler bilinçaltınıza sızar, ve muhtemelen bizim sevdiklerimiz de düşünce biçimimize sızmışlar."(8)

Doğdukları, yetiştikleri ve eğitim gördükleri yer olan İrlanda’nın karakteristik özellikleri, mimarlık anlayışları üzerinde önemli etkilere sahiptir. Kentsel ve kırsal ara kesitinde yer alan ada ülkenin sürekli olarak değişen hava koşullarının "içeride ve dışarıda” ürettiği değişime duydukları hassasiyet, - İrlanda Milford’da yer alan Loreto Community School yapılarının spor mekânında (Resim 7) ve bir sınıf mekânında (Resim 8) görülebileceği gibi - tasarladıkları mekânlara doğal ışığın nasıl düşeceği gibi bulunulan yerden kaynaklanan durumlara yönelik içgörü geliştirmelerini sağlamıştır.

“İçeri ve dışarı” ilişkisinin diğer potansiyellerini araştırmak mimarlık anlayışlarına adeta ‘sızmıştır’. Milan’da yer alan bir kent içi dikey-kampüs yapısı olan Universita Luigi Bocconi bu duruma yalnızca bir örnektir. Bu yapıda, strüktürel açıdan meydan okuyan bir betonarme konsolun altında tanımlanmış, sokak kotunun altında devam eden geniş atriumun etrafını saran açıklık, “içeriyle dışarının” aynı perspektife alınmasının ilginç bir yolunu tarifler. (Resim 9) Yine aynı yapının avlusundan bir perspektif (Resim 10), “içeride mi dışarıda mı” bulunduğumuzu sorgulatıp bu sınırları bulanıklaştırırken; aynı avlunun diğer yanını gösteren perspektife bakarken, açıklıktan yayılarak brüt beton yüzeyi saran sıcak sarı ışığın “dışarıdan” bakan göze “içeriyi” anımsatma biçimine hayranlık duyarız.

Nitelikli, mütevazı ve yalın bir mimari dil üreten, bulundukları yerin karakterine karşı sorumluluk taşıyan anlayışlarının izini inşa ettikleri bağlamların tümünde sürmek mümkündür. Oldukça tarihî bir dokuya sahip olan Fransa Toulouse’daki Garonne Kanalı’nın kıyısında yer alan Toulouse School of Economics yapıları (Resim 11) kentin karakteristik yapılarındaki mimari elemanların yeniden ele alınmasıyla tasarlanmıştır. Kendileri için “köprüler, rıhtım duvarları, şehir duvarları, rampalar, gezinti yerleri, tuğla payandalar, tuğla ve taş kuleler, gizemli serin iç mekânlar ve manastırlar, kemerler ve avlular” anlamına geldiğini belirttikleri(9) Toulouse kenti için köprü, avlu gibi elemanların bir yeniden yorumlanmasını gerçekleştirmişlerdir. Oldukça bütüncül bir üç boyutluluğa erişen bu yapıyla, tarihî kentte bulunmanın ve onu çerçevelemenin çarpıcı bir yolunu üretmiş olurlar. (Resim 12)

PRITZKER JÜRİ RAPORUNDA FARRELL VE MCNAMARA

Yoğunlukla mimarlık tarihine bireysel dahilikleriyle geçen mimarların ödüllendirildiği Pritzker adaylıklarında, 40 yıllık bir ortaklığın sonucunda ikili olarak 47. ve 48. kazananlar olan Farrell ve McNamara, aynı zamanda İrlanda’ya ödülü götüren ilk isimler oldu. Jüri raporunda yerin ruhuna dair olan kavrayışlarının üzerinde durulur ve her yapıyı bulunduğu ortama ait kılarken aynı

zamanda hala taze ve çağdaş kalabilme başarılarının yerel komünitelere olan iyileştirici katkısından bahsedilir.

"Hem yapılarına yaklaşımlarındaki bütünsellik, hem de uygulamalarını yürütme biçimleri, özellikle 2018 Venedik Bienali gibi etkinliklerde kanıtlandığı gibi işbirliğine olan inançları, meslektaşlarına karşı cömertlikleri, mimarlıkta mükemmelliğe olan bağlılıkları, çevreye karşı sorumlu tutumları, çalıştıkları her yerin benzersizliğini kucaklarken, aynı zamanda kozmopolit olma yetenekleri, tüm bu nedenlerle ve daha fazlası için, Yvonne Farrell ve Shelley McNamara 2020 Pritzker Mimarlık Ödülüne layık görüldü."(10) cümleleri ikilinin ödülü almalarının temel sebepleri olarak kayıtlara geçmiştir.

*Tüm görseller, belirtilen fotoğrafçıların ve sanatçıların telif hakkına tabidir ve Pritzker Mimarlık Ödülü’nün izniyle kullanılmıştır.

Derleyen: Buse Ezgi Sökülmez

NOTLAR

1.  URL1. "The Kenneth Frampton Endowed Lecture (Grafton Architects)", https://www.youtube.com/watch?v=kywV2r8P1ic [Erişim: 13.04.2020]

2. URL2. "16. Venedik Mimarlık Bienali'nin Küratörleri ve Teması Açıklandı", http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=410&RecID=4245 [Erişim: 13.04.2020]

3. URL3. "Yvonne Farrell and Shelley McNamara Biography", https://www.pritzkerprize.com/laureates/2020 [Erişim: 13.04.2020]

4. "Projects", https://www.graftonarchitects.ie/Projects [Erişim: 13.04.2020]

5. URL4. "Understanding Grafton Architects, Directors of the 2018 Venice Architecture Bieannale" https://www.archdaily.com/803591/understanding-grafton-architects-yvonne-farrell-shelley-mcnamara-directors-2018-venice-biennale [Erişim: 13.04.2020]

6. URL1.

7. URL4.

8.  URL5. "University Campus UTEC Lima",  https://www.graftonarchitects.ie/University-Campus-UTEC-Lima [Erişim: 13.04.2020]

9. URL6. "Toulouse School of Economics", https://www.graftonarchitects.ie/Toulouse-School-of-Economics [Erişim: 13.04.2020]

10. "Jury Citation", https://www.pritzkerprize.com/laureates/2020 [Erişim: 13.04.2020]

 

 

Bu icerik 1825 defa görüntülenmiştir.