414
TEMMUZ-AĞUSTOS 2020
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

  • Karantina Sonrasına Dair Tahayyüllerimiz
    Yiğit Acar, Aydan Balamir, Bilge Bal, Cihan Uzunçarşılı Baysal, Ömer Selçuk Baz, İhsan Bilgin, Olgu Çalışkan, Enise Burcu Derinboğaz, Neslihan Dostoğlu, Senem Doyduk, Erdem Erten, Dürrin Süer, İlhan Tekeli, Hakkı Yırtıcı

  • Modern Kentin Saati: Sivas Cer Atelyesi
    Gülhayat Ağraz, Arş. Gör., Gazi Üniversitesi Mimarlık Bölümü
    Esma Eroğlu, Arş. Gör., Gazi Üniversitesi Mimarlık Bölümü
    Merve Ertosun Yıldız, Arş. Gör., Gazi Üniversitesi Mimarlık Bölümü

YAYINLAR



KÜNYE
GÜNCEL

Geçen Bahar Ne Yaptığını Biliyorum: Pandemi Döneminde Ekolojik İhtilaflar Atlası

Ceren Gamze Yaşar, Mekânsal Analist, Şehir Plancısı

COVID-19 salgını sırasında hayatlarımız yavaşlamış olmasına rağmen, çevre tahribatına neden olan projeler hız kesmeden normal akışında devam etti. Geçtiğimiz aylarda yaşanan ve kamuoyuna yansıyan olayları derleyen yazar, salgın sonrası toparlanma sürecinde yeni toplumsal pratiklerin kurgulanmasının gerekliliğine dikkat çekiyor.

 

Tuhaf zamanlardan geçiyoruz, dünya salgın ile birlikte değişiyor ancak sorunlar değişmekten ziyade derinleşiyor. Sokağa çıkma yasakları, karantina, şehirlerarası seyahat yasakları, kırsal ve kentsel alanlarda yoğun kolluk kuvvetleri kontrolü ile birlikte ev dışı alanlarla kurduğumuz ilişki değişti, görerek koruyabildiklerimizi göremez ve göremediğimiz için korumakta zorlanır olduk. Salgın artıp sokağa çıkma yasakları ve karantina yoğunlaştığından bu yana şehirlerde ve kırsal alanlarda insan akışı yavaşlarken ekolojik ihtilaflar olanca hızıyla devam etti. Uzun süredir halk direndiği için yapılamayan HES’ler, inşaatlar, termik santraller, madenler, ocaklar yer yer hız kazandı. Ekoloji Birliği ve Halk Evleri Ekoloji Çalışma Grubu 13 Mart 2020 sonrası için mayıs ayını da kapsayacak şekilde salgın fırsatçılığına ve bu süreçteki ekolojik ihtilaflara dair bir liste içeren iki rapor yayınladılar.(1) Bu yazı kapsamında, bu iki raporun yanı sıra pek çok farklı haber kaynağından ve Şehir Plancıları Odası, Mimarlar Odası gibi odaların açıklamalarından yararlanarak derlenen ihtilafları haritaladım.(2) Amacım tek tek vakaları incelemektense, salgın süresince özellikle sokağa çıkma yasaklarını ve karantinayı fırsat bilerek hız kazanan ekolojik ihtilafların genel bilançosunu ortaya sermek ve buradan bir kısa eleştirel ve yapısal bir değerlendirme üretmek. Başlamadan ekolojik ihtilaf derken salt kırsal coğrafyalarda ya da kent dışı alanlarda ve kentleşme dışı etkinliklerde yaşanan ihtilafları kastetmediğimi belirtmek isterim. Harvey’in dediği gibi “New York şehrinin” ve bildiğimiz bütün şehirlerin “doğal olmayan hiçbir yanı yok”(3); başka bir deyişle kent de doğaya dahil, bu nedenle kentleşmeye dair ihtilafları da burada ekolojik ihtilaflar genel başlığı altında sınıflandırdım. İmar, yapılaşma, altyapı projeleri, madenler, taş ocakları, enerji projeleri ve endüstriyel ağaç plantasyonları için ağaç kesimleri gibi yeni ortaya çıkmakta olan güncel ihtilaf türleri bazı alt başlıklar. Her ne kadar bu süreçte yer yer sokağa çıkamasak da seyahat edemesek de, bu ekolojik ihtilafların olay mahallerine sıklıkla gidemesek de, bu süreçte yine de haberdar olduk ve çıkan sesleri duyduk. Görüyoruz; ister kendi gözümüzle, ister olay mahalline yakınlarda olan başkalarının gözünden.

Genel bir giriş yapmak gerekirse incelediğim 161 ekolojik ihtilaf vakasının (ÇED raporu onayı, kapasite artırımı, imar planı değişikliği, inşaat, sondaj izni gibi pek çok farklı düzey ve aşamada ihtilaf)(4), büyük bir kısmı imar ile ilintili faaliyetler (%36,8) iken bunu %26,1 ile enerji yatırımları (HES, RES, baraj, termik santral, biyogaz enerji santrali (BES), jeotermal enerji santrali (JES), nükleer santral) izliyor. Karışık bir kategori olan diğer ise %15 ile üçüncü sırada. Madenler %13 iken taş ocakları %3,7’sini oluşturuyor pandemi sırasındaki ekolojik ihtilaf vakalarının. %5’i ise orman yangınları, ağaç kesimleri ve endüstriyel plantasyon için ağaç kesimlerinden oluşuyor. (Resim 1)

Coğrafi olarak baktığımızda, bu 161 ihtilafın Türkiye coğrafyasının büyük bir çoğunluğuna yayılmış olduğunu ancak özellikle kıyı bölgelerde belirgin bir yığılma gözlendiğini görüyoruz. (Resim 2) Özellikle Marmara ve Doğu Karadeniz pek çok farklı türde ekolojik ihtilafın yoğunlaştığı iki bölge, bu iki bölgeyi coğrafyaya dağılmış biçimde kıyı Ege izliyor. Enerji başlığı altındaki ekolojik ihtilaflarda HES’ler ve RES’ler başı çekiyor ve beklenebileceği üzere HES’ler Doğu Karadeniz, RES’ler de Marmara bölgesinde yoğunlaşmış durumda.

Buradaki ihtilaflardan bazıları özellikle sosyal medyada yoğun biçimde gündeme geldi. Salda Gölü’ne yapılmakta olan ve ismine ters biçimde görmezden gelinemeyecek oranda yapılaşma içeren millet bahçesi, Bursa Kirazlıyayla’daki ve Kazdağları’ndaki madencilik girişimleri, 8 bin yıllık tarım alanı olan Hevsel Bahçelerine ve Ankara’da İmrahor Vadisi’ne yapılmakta olan millet bahçeleri, Ankara’nın göbeğinde Saraçoğlu Mahallesi ve Güvenpark’taki sondaj çalışmaları, Akkuyu’da inşaatı devam eden nükleer santral, Adana Sugözü’nde devam eden Hunutlu Termik Santrali ve Muğla-İkizköy’ün suyuna el koyan Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri öne çıkan ihtilaflar arasında.

Kısmen evlere kapandığımız bu süreçte Resim 3’te görülebilecek madenler kategorisinde 21 ekolojik ihtilaf hakkında gelişmeler yaşandı. Doğanın sömürüsünün en görünür biçimi olan madencilik faaliyetleri, bulundukları coğrafyaları tüketmekte, kirletmekte ve biçimlendirmekte. Geldiğimiz noktada ise ormanlar, tarım alanları, yerleşim yerleri, zeytinlikler, su kaynakları ve toprak oldukça hızlı ve plansız biçimde tüketilmektedir. Özellikle altın madenleri bulundukları coğrafyayı, suyu, toprağı siyanürle kirletmekte, canlılar ve insanlar için yaşanmaz hale gelen alanlar yaratmaktadır. Yeterince uzun vadeli düşünüldüğünde kayıplarımızın ciddiyeti ortaya dökülmekte, kaybettiklerimiz, ormanlar, toprak ve su, canlı yaşamı için son derece önem arz etmektedir.

Bir başka alan olan kalker, granit ve diğer taş ocaklarıyla ilgili olarak ise 6 ocağa ilişkin pandemi süresince yeni gelişmeler gözlenmiştir. (Resim 4)

Resim 5’te haritalanmış olan enerji projeleri, pandemi döneminde fırsattan istifade en çok hızlanan projeler arasında. Bu zaman aralığında, pek çok HES’te inşaat çalışmaları başlamış, RES’ler için ÇED’ler onaylanmış, JES’ler için sondaj çalışmaları hızlanmış ve termik santrallerin ve Akkuyu Nükleer Santrali’nin yapımı devam etmiştir. Genel bir enerji planı ve enerji ihtiyacını takip etmeden, tüketimi azaltma önceliklendirilmeden ve özellikle HES’ler için bölgesel ekolojik eşikler değerlendirilmeden yapılan bu enerji projeleri de su başta olmak üzere doğal kaynakların kontrolsüz tüketiminde önemli kalemlerdendir. Artvin Arhavi’de inşaatı devam eden HES nedeniyle çamur akan güzelim Kamilet Vadisi endemik türleri, biyolojik çeşitliliği ve görkemli coğrafyası ile “Fırtına Vadisi’yle birlikte, Avrupa'da korunması gereken ‘100 Sıcak Nokta’dan biri”(5). Afşin’de hali hazırda yüksek hava kirliliğine rağmen 3. termik santrale ve Denizli, Tavas’ta yapılacak olan Avdan Termik Santrali’ne ÇED onayı verilmiş olması, Adana’da Hunutlu Termik Santrali’nin inşasına devam edilmiş olması, salgın süresince öne çıkan konulardandır.

Pandemi süresince haberlere yansıdığı kadarıyla Resim 6’da görülebilen 7 yerde farklı sebeplerle ağaç kesimi yapılmış ya da yapılması planlanmış, üç yerde de orman yangını çıkmıştır. Kesim yapılan alanlardan Muğla-Ula’daki çıtlık ormanı Türkiye’de yeni yeni başlamakta olan yeni bir ihtilaf türü örneğidir. Endüstriyel plantasyon amaçlı orman kesimi ve yerine endüstriyel ağaç dikimi olarak özetlenebilecek bu yeni biçim özellikle Muğla ormanlarını tehdit etmektedir.(6)

Pandemi döneminde Resim 7’de haritalandırılmış 7 millet bahçesi ile ilgili gelişmeler gözlenmiştir.(7) Önerdiği yoğun yapılaşma nedeniyle Resim 1’de imar kategorisi altında incelenmiş olan millet bahçeleri için verilen teşvikler ve doğrudan merkezi yönetim tarafından yürütülmekte olan projeler ile birlikte bu bahçelerin sayısı hızlı biçimde artmaktadır. Bu kategoride pandemi döneminde en çok tartışma yaratan proje Salda Gölü’dür. Doğal güzelliğiyle, fotojenik rengiyle ve bu rengin sebebi kumuyla birlikte oldukça dikkat çeken Salda Gölü’nde tam da salgın sırasında inşaat çalışmaları başlamış, buradan kum çekilerek kamyonlarla başka yerlere taşınmıştır.

Resim 9’da yer alan, yeni konut alanları, turizm ve ticaret alanları altyapı projeleri, kentsel dönüşüm, SİT statüsü düşürülen alanlar gibi alt başlıkları içeren kategori, genel olarak yapılaşma, inşaat işleri ve imar planlarını ve plan değişikliklerini betimlemektedir. Pandemi sırasında 13 imar faaliyeti ile Ege bölgesi bu konuda ilk sıradadır. Bunu, tek başına 12 imar faaliyeti kaynaklı ekolojik ihtilaf ile İstanbul izlemektedir. İncelenen 161 faaliyetin 52’si imar ile ilgilidir. Bu kategoride özellikle SİT statüleri düşürülen Meryem Ana Tabiat Parkı, Selçuk, Şirince gibi alanlar dikkat çekmektedir. Yine imar faaliyetleri konusundaki pandemi dönemi ekolojik ihtilaflarının önemli bir kısmının kıyı bölgelerde yer aldığı söylenebilir.

Saros Körfezi’ne yapılması planlanan FSRU limanı ve boru hattı, 11 ilde yayla olmaktan çıkarılan 14 milyon metrekarelik 126 alan(8), Ovacık’ta şirketlere tahsis edilerek özelleştirilen mera alanı, kirletici tesisler, kirliliği belirginleşen ve pandemi sürecinde de kontrol edilmeyen su kaynakları ve doğal alanlar bu kategori altındaki ekolojik ihtilaflardan bazılarıdır. (Resim 10-13)

İklim krizi ile artan afetler, vahşi yaşam alanlarının azalması ve endüstriyel hayvancılığın artmasıyla başkalaşan ve başkalaşmaya devam edecek olan virüsler, salgının da etkisiyle öne çıkan gündemler haline gelmişken, salgın sonrası ekonomik toparlanma için adil dönüşüm gibi fosil yakıtsız bir geleceği kurgularken ve işsizliği / toplumsal sorunları görmezden gelmeyen yeni yaklaşımlar artan biçimde tartışılır olmuşken ekolojik ihtilafların bu kadar çok sayıda, yaygın ve yoğun biçimde devam ediyor oluşu oldukça dramatiktir. Bu kısa çalışmada haritalanan ekolojik ihtilaflar, ekoloji genel çerçevesi için kırda ve kentte yaşanan bu gelişmeler oldukça kısa bir süreyi kapsamakta aslında, ancak buna rağmen sayı yine de yüksek. Bu yükseklikte, salgın da (özellikle karşı çıkılan altın madenleri, HES’ler ve Salda örneğinde) etkili ancak genel olarak ülkede yakın zamanın ruhunun doğayı sömürmek olması bunda baş etken. Mekânı ve doğayı tüketiyoruz; bu tüketilenler, yerine geri konabilecek gibi değil. Burada gözden kaçırılmaması gereken nokta şu, tüm bu ihtilaflar gözünüze “istemezükçülük” gibi görünebilir, ancak durum bu değil. Başka tür mekân üretimleri, başka tür enerji üretimi, enerji üretiminden önce tüketimi azaltma politikaları, başka tür istihdam yaratma biçimleri mümkün ancak biz bu türüne yani emeğin ve doğanın sömürüldüğü bu resme mahkum ediliyoruz. Salgın dönemi, tam da bunu belirginleştirdi aslında. Bir yandan ekolojik ihtilaflarla mücadele edip doğayı ve emeği savunarak bir yandan da bu salgından çıktığımızda nereye gideceğimizi tartışarak hareket etmek gerekiyor. Bu yazı tam da bu amaçla salgın dönemi kayıplarımızı ve savunuculuk zeminini ortaya koymak için yazıldı, bundan sonrası için yapılacak tartışmalarda işe yaraması dileğiyle…

KAYNAKLAR

URL1. “Salgın ve Ekolojik Yıkım Raporu (11 Mart - 10 Mayıs 2020)”, Halkevleri Ekoloji Çalışma Grubu, issuu.com/isthalkevi/docs/ekoloji [Erişim: 01.06.2020]

URL2. “Mayıs Ayındaki Ekolojik Yıkımlar Raporu”, Ekoloji Birliği, ekolojibirligi.org/ekoloji-birligi-mayis-ayinin-ekolojik-yikimlar-ile-ilgili-raporunu-kamuoyuna-acikladi [Erişim: 01.06.2020]

URL3. “TMMOB, ‘maskeli ihalenin’ iptali için dava açtı” sozcu.com.tr/2020/gundem/tmmob-maskeli-ihalenin-iptali-icin-dava-acti-5753381 [Erişim: 01.06.2020]

URL4. “Kanadalılar Bu Kez Balya’da!”, demokratgazetesi.com.tr/kanadalilar-bu-kez-balyada [Erişim: 01.06.2020]

URL5. “Ulualan sahiline golf sahası yapılacak” cumhuriyet.com.tr/haber/ulualan-sahiline-golf-sahasi-yapilacak-1743728 [Erişim: 01.06.2020]

URL6. “10 STK’dan Çağrı: Adana’daki Hunutlu Termik Santralı İnşaatı Durdurulmalı” iklimhaber.org/10-stkdan-cagri-adanadaki-hunutlu-termik-santrali-insaati-durdurulmali [Erişim: 01.06.2020]

URL7. “Nurhak’ta HES’lere karşı imza kampanyası” yeniyasamgazetesi1.com/nurhakta-heslere-karsi-imza-kampanyasi [Erişim: 01.06.2020]

URL8. “Cennet Mağarası'na inen asansör tartışmaya neden oldu” tr.sputniknews.com/turkiye/202006101042224401-cennet-magarasina-inen-asansor-tartismaya-neden-oldu [Erişim: 01.06.2020]

URL9. “Karaburun RES Şirketlerine Tahsis Etmek Için Gözden Mi Çıkarılıyor?” ekolojibirligi.org/karaburun-res-sirketlerine-tahsis-etmek-icin-gozden-mi-cikariliyor [Erişim: 01.06.2020]

URL10. “TURÇEP: Turgutlu Biyogaz Mağduru Yapılmasın!” ekolojibirligi.org/turcep-turgutlu-biyogaz-magduru-yapilmasin [Erişim: 01.06.2020]

URL11. “Yenişehir Ovası ve İznik Gölü gözden çıkarılmış”  linehaber.com.tr/yenisehir-ovasi-ve-iznik-golu-gozden-cikarilmis [Erişim: 01.06.2020]

URL12. “Belek-Kadriye Sahilinde Yapılan Plan Değişikliği ile İlgili Basın Açıklaması” spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=10139&tipi=3&sube=2 [Erişim: 01.06.2020]

URL13. “Trabzon Şehir Plancıları Odası Başkanı Ercan Şen, Trabzon Büyükşehir Belediyesinin Akçaabat’ta Yapmayı Planladığı Sahil Park Projesi’ne Tepki Gösterdi” spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=10150&tipi=3&sube=10 [Erişim: 01.06.2020]

URL14. “Trabzon Ayasofya Cami’de Gerçekleştirilen Restorasyon Çalışmaları” peyzajmimoda.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=8675&tipi=2&sube=5 [Erişim: 01.06.2020]

URL15. “193 milyonluk AVM için jet hızıyla yeni karar: ‘AVM rantı sevdası’ adalete diz çöktürdü” birgun.net/haber/193-milyonluk-avm-icin-jet-hiziyla-yeni-karar-avm-ranti-sevdasi-adalete-diz-cokturdu-303598 [Erişim: 01.06.2020]

URL16. “Koronavirüs salgını fırsat bilinerek gerçekleştirilen 54 ekolojik yıkım” yesilgazete.org/blog/2020/05/04/koronavirus-salgini-firsat-bilinerek-gerceklestirilen-54-ekolojik-yikim [Erişim: 01.06.2020]

URL17. “14 Milyon Metrekarelik Alan ‘Yayla Alanı’ Olmaktan Çıkarıldı” yapi.com.tr/haberler/14-milyon-metrekarelik-alan-yayla-alani-olmaktan-cikarildi_178927.html [Erişim: 01.06.2020]

URL18. “Çayyolu Demokrasi Parkı (1995) Yapılaşmaya Açılamaz!” peyzajmimoda.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=8734&tipi=3&sube=0 [Erişim: 01.06.2020]

URL19. “Kamilet Vadisi'nden Çamur Akıyor” bianet.org/bianet/cevre/224444-kamilet-vadisi-nden-camur-akiyor [Erişim: 01.06.2020]

URL20. “Muğla Çevre Platformu” mucep.org [Erişim: 01.06.2020]

NOTLAR

1. URL1 ve 2.

2. Karantina döneminin başlangıcından bugüne kadar bu yazı kapsamında 161 ekolojik ihtilaf vakası derlenerek haritalandı. Kullanılan kaynaklar URL 1-18.

3. “There is nothing unnatural about New York city” (Harvey, David, 1996, Justice, Nature and the Geography of Difference, Blackwell Publishers, Oxford).

4. İhtilafların toplandığı kaynaklar: ekolojibirligi.org, kuzeyormanlari.org, evrensel.net, sendika63.org, cumhuriyet.com.tr, birgun.net, yesilgazete.org, ilerihaber.org, dokuz8haber.net, Halk Evleri ekoloji çalışma grubu Salgın ve Ekolojik Yıkım Raporu, Ekoloji Birliği-Mayıs Ayındaki Ekolojik Yıkımlar Raporu, spo.org.tr, mo.org.tr, peyzajmimoda.org.tr, yapi.com.tr.

5. URL19.

6. URL20.

7. Salda Gölü’nde kamyonlarla alandan kum çekilmesi ve millet bahçesinin yapım çalışmalarına başlanması olmak üzere iki ekolojik ihtilaf gerçekleşmiş bu nedenle bu alan ihtilaflar arasında iki kere sayılmıştır.

8. URL17.

 

Bu icerik 1927 defa görüntülenmiştir.