393
OCAK-ŞUBAT 2017
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

  • Habitat III’ün Ardından
    Ayşe Ege Yıldırım, Dr., Şehir Plancısı-Koruma Uzmanı, ICOMOS BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Temsilcisi

  • Bir Mülteci Kampı ‘Ethos’u Üzerine
    Ömer Faruk Günenç, Arş. Gör., Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Bölümü
    Sıtkı Karadeniz, Yrd. Doç. Dr., Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyoloji Bölümü

YAYINLAR



KÜNYE
GÜNCEL

Bir Yangının Düşündürdükleri

Sedat Altındaş, Yrd. Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi Mimarlık Bölümü

Kaçınılmaz felaketlerden biri olarak görülen yangınları, önlemesi de yaşanacak zararı en aza indirmesi de mümkün. Bir kız öğrenci yurdunda çıkan ve farklı aktörlerin ihmallerinin bir sonucu olarak can kaybına yol açan yangın, akıllara birçok soru getirdi. Yönetmelikler yönünden yapılması gerekenleri irdeleyen yazar, ‘bürokratik işlem’ gözüyle bakılıp umursanmayan ruhsat ve denetim aşamalarının önemine dikkat çekiyor.

Adana’nın Aladağ ilçesinde 29.11.2016 tarihinde meydana gelen, 11’i kız öğrenci ve 1 görevli olmak üzere 12 kişinin hayatını kaybettiği, 22 öğrencinin de yaralandığı yangın faciası(1) Türkiye için ne ilk ne de son olacaktır. Yangınla ilgili adli soruşturma devam etmektedir. Ancak basına yansıyan bilirkişi ön raporu(2) ile kurtulanların savcıya verdikleri ifadelerden(3) yangının 19.15 sularında, zemin katta girişe yakın bir elektrik panosunda oluşan bir kıvılcımın yakındaki mobilyayı tutuşturması sonucunda çıktığı tahmin edilmektedir. Öğrencilerin yangını hemen haber aldıkları, yurt görevlilerinin de itfaiyeyi ve polisi aradıkları ifade tutanaklarında yer almaktadır. Ancak bu noktadan sonra olay tam bir trajediye dönüşmüştür. Elektrikler kesilerek ortam karanlığa gömülmüş ve yoğun bir duman tabakası kaplamıştır. Alev ve duman çok hızlı bir şekilde üst katlara yayılmıştır. Bunun sonucunda, binadaki kullanıcıların neredeyse tamamı doğrudan yangından etkilenmiş, 1/3’ünden fazlası da hayatını kaybetmiştir. Bilirkişi ön raporunda, binanın birinci katındaki yangın merdiveninin kapısının plastik yapıya sahip PVC şeklinde olduğu, bu yangın merdiveni kapısının kollarının bulunmadığı, yangın kapısının dışa açılır şekilde yapıldığı, ancak kapı kolları olmadığından ve kapı açılamadığından buradan çıkıp kurtulan kimsenin olmadığı belirtilmektedir.

Yaşanan bu olay özelinde konuşmak gerekirse, (yapılan açıklamalar ve elde edilen önrapordan çıkarılabildiği üzere) bu yapının işin ehli uzmanlar tarafından projelendirilmemiş ve inşa edilmemiş olması da karşılaşılan sorunların başında gelmektedir. Yapının müellifi bir mimarın, inşaat ve elektrik projelerinden sorumlu mühendislerin yapının elde edilme süreçlerinde neden yer almadığı da sorulması gereken sorulardan biri olmaktadır.

YANGIN FACİASININ NEDENİ

Çıkan her yangının bir suçlusu vardır. Bu suçlu çoğunlukla kendini savunamayacak olan elektrik kontağıdır. Daha sonraki suçlamalar ise geç müdahale etmesi, merdivenin kısa gelmesi, brandanın olmaması ve benzeri gerekçelerle itfaiye birimlerine(4), ruhsat ve denetimdeki yetersizlikleri ya da eksiklikleri nedeniyle de belediye ve ilgili kamu kuruluşuna yönelir.(5) Bu tartışmalar olay unutuluncaya kadar devam eder. Her birim kendisinin suçlu olmadığını gerekli denetimlerin ya da yangına müdahalenin yapıldığını belgeleriyle sunacaktır. Ancak asıl sorulması ve tartışılması gereken konulara sıra gelmez. Tek başına elektrik kontağı 12 kişiyi nasıl öldürebilir? Kaçış için tasarlanan yangın merdiveni bir yangın sırasında neden kullanılamaz? Kuralına uygun tasarım ve denetimle bu tehlike neden önlenemez?

Bir yangında can kaybının yüksek olmasının en önemli sebeplerinden biri binanın özellikleridir. Adana Aladağ ilçesindeki yangın faciasına toplumun her kesiminden farklı tepkiler ve yorumlar gelmesine rağmen olayın yangın kapısının kilidine indirgendiği görülmektedir. Yangınla ilgili meslek odaları tarafından yapılan değerlendirmelerde önemli olan asıl noktalara dikkat çekilmiştir. TMMOB tarafından yapılan basın açıklamasında,(6) binada kaçışların kullanılamadığı belirtilmiş, yangının başlamasında ve büyümesinde kullanılan yapı malzemeleri seçiminin etkili olduğu vurgulanmıştır. Can güvenliğine yönelik olarak, özellikle eğitim, sağlık tesisleri ile konaklama binaları gibi insanların yoğun olarak bulunduğu binaların yangın algılama, uyarma, yangın söndürme ve benzeri sistemlerle donatılması gerektiği bildirilmiştir. Bu sistemlerin teknik mevzuata uygun yapılmasının yanı sıra bakım ve periyodik kontrollerinin düzenli gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Yurtların büyük bir kısmının, Aladağ örneğinde olduğu gibi, projelendirme ve imalat sırasında yurt olarak tasarlanmadığı ve kullanım izni alırken de uygunluk kriterlerinin aranmadığı ifade edilmiştir. Çözüm olarak da tüm yurtların en kısa sürede uygunluk kriterleri açısından denetlenmesi, amaca uygun olmayanların işletme dışı bırakılması, eksiklikleri tespit edilen yurtların iyileştirme çalışmalarının planlı ve hızlı bir şekilde yapılması önerilmiştir. Mimarlar Odası Genel Merkezi tarafından yapılan basın açıklamasında ise meclisin özel yurtların denetlenmesine ilişkin olan araştırma önergesini kabul etmemesine vurgu yapılmıştır.(7)

YANGINA GÜVENLİ TASARIM

Yangının çıkış sebebi ya da kimin suçlu olduğu adli bir konudur. Bir mimar ya da mühendis olarak önceliğimiz bu yangın faciasını doğru bir şekilde değerlendirmek ve gereken dersleri çıkarmaktır. Bu bağlamda tasarım yönünden dikkat edilmesi gereken konular; yangının kısa sürede büyümesi, alev ve dumanın bina içinde hızla yayılması ve kullanıcıların güvenli bir şekilde tahliyesinin sağlanamaması olarak sayılabilir.

Yangın güvenliğine yönelik aktif önlemler, ilgili tasarım kodları ve standartlar yardımıyla aktif yangın sistemlerinin tasarım ve uygulanması ile çözümlenmektedir. Ancak yangınla mücadelenin daha etkin sürdürülebilmesi için aktif önlemlerin yanında tasarım sürecinin ilk aşamasından itibaren pasif önlemlerin de dikkate alınması gerekmektedir. Pasif yangın önlemlerinde yapının kullanım sınıfı, yüksekliği gibi özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu özellikleri karşılayan uygun çözümler tasarımcılar tarafından geliştirilmelidir. Tasarımcılar, diğer önlemler yanında yapıları aşağıdaki gerekleri karşılayacak şekilde tasarlamalıdır:

  • Yangının büyümesinin sınırlandırılması,
  • Alev ve dumanın binanın içerisinde genişlemesi ve yayılmasının sınırlandırılması,
  • Kullanıcıların güvenli bir şekilde tahliye edilmesi veya diğer yollarla kurtarılmasının sağlanması.

Türkiye’de binaların yangından korunmasında esas alınan mevzuat “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”tir. Yönetmeliğin eksiklikleri olmasına rağmen herhangi bir Avrupa ülkesinde binalar için öngörülen kuralların bu yönetmelikte birer karşılığının bulunduğunu belirtmek yanlış olmaz. Ancak, yönetmeliğin uygulanmasında bilgi ve tecrübeden kaynaklanan önemli eksiklikler bulunmaktadır.

YANGIN DEĞERLENDİRMESİ

Adana’nın Aladağ ilçesindeki yurt binası, yangın yönetmeliğine göre konaklama yapısı sınıfına girmekte olup diğer binalara göre daha ağır yangın önlemleri gerektirmektedir. Önlemler, tasarım aşamasından itibaren alınmalıdır. Bu yangını bir mimar olarak pasif yangın önlemleri bağlamında incelediğimizde aşağıdaki durum ile karşılaşırız:

  • Yangının büyümesinin sınırlandırılması: Gazete haberlerinden binanın iç kaplamaları ile üst katın taşıyıcı sisteminin yanıcı malzemelerden oluştuğu belirtilmektedir. Bu durumun ve binada kullanılan mobilya seçiminin yangının büyümesine katkıda bulunduğu görülmektedir.
  • Alev ve dumanın binanın içerisinde genişlemesi ve yayılmasının sınırlandırılması: Merdiven girişindeki elektrik panelinden düşen kıvılcımların kanepeyi tutuşturması sonucu çıktığı değerlendirilen yangın, kısa sürede büyük bölümü ahşap kaplama olan 3 katlı binayı sarmıştır.(8) Giriş katındaki yangının en üst kata hızlı bir şekilde yayıldığı görülmektedir. Ana merdivenin bir baca görevi yaparak alev ve dumanın hızla en üst kata ve sonrasında alt katlara yayılmasını sağladığı düşünülmektedir.
  • Kullanıcıların güvenli bir şekilde tahliye edilmesi veya diğer yollarla kurtarılmasının sağlanması: Binada kullanıcıların hiçbiri güvenli bir şekilde tahliye edilememiştir. Elektriklerin kesilmesi sonucu ortamın karanlığa gömülmesi ve yangında hızla açığa çıkan yoğun duman sonucu kaçışlar sağlanamamış, kaçışa yönelik hiçbir eleman çalışmamıştır.

Pasif Yangın Önlemleri

Böyle facialar ile karşılaşmamak için tasarım aşamasından itibaren yangın önlemleri alınmalıdır. Önlemler yangın yönetmeliğinde yer almaktadır. Öncelikle mevcut yolların kullanılamaması durumuna karşılık kullanıcılara her zaman alternatif kaçış yolu sunulmalıdır. Türkiye’de yapılan uygulamalar ve yorumlara bakıldığında, binalarda yangın önlemleri olarak

çelik döner merdivenlerin yeterli kabul edildiği gözlemlenmektedir. Yangın merdiveninin bulunması durumunda denetim mekanizması, yangın kapısı açık halde ise bina yöneticisi görevini yapmış kabul edilmektedir. Ancak yangın güvenliği bu kadar basite indirgenecek bir konu değildir. Bu bağlamda, yapıların tasarım, yapım, bakım, işletim ve denetim aşamasında yer alan mimar, mühendis ve kamu görevlilerine önemli görevler düşmektedir.

Tasarım açısından öncelikle “yangın merdiveni” kavramı yerine “kaçış merdiveni” kavramı getirilmelidir. Kaçış merdivenleri kaçış yollarının ayrılmaz parçasıdır, tek başlarına yangın önlemi olarak değerlendirilmemelidirler. Odadan çıkışlar, çıkışa ulaşan koridorlar, kat çıkışları, kaçış merdivenleri ve bina son çıkışının tamamı kaçış yollarını oluşturmakta olup bir bütün olarak tasarlanmalıdır. Bu parçalardan biri yetersiz kaldığında, kaçışlar sağlanamamakta ve can kayıpları kaçınılmaz olmaktadır. Kaçış yollarına alev ve dumanın geçişi engellenmelidir. Ayrıca, acil durumda bu kaçış yolları 60, 90 dakika gibi sürelerle aydınlatılmalıdır. Normal merdivenlerin kaçış için kullanılması planlandığı durumda kaçışı her zaman sağlayacak şekilde korunumlu hale getirilmelidir. Alev ve dumanın merdivene girişini engellemek için kullanım alanlarından koridor ya da yangın güvenlik holü ile ayrılmalıdır. Ancak konut ya da iş merkezi gibi yerlerden dönüştürülen konaklama binalarında sonradan kaçış yollarını düzenlemek çok zor olmaktadır.

Konaklama binalarının, yatak sayısına bağlı olarak otomatik söndürme sistemleriyle donatılması gerekli olmaktadır. Binada kullanılacak yapı malzemelerinin yanıcılık sınıflarına dikkat edilmeli, özellikle tavan ve duvar kaplamalarında düşük yanıcılık sınıfına sahip malzemeler kullanılmalıdır. Yoğun alev ve duman üreten mobilya ve diğer tefrişlerden kaçınılmalıdır.

Bina bölümlere (yangın kompartımanlarına) ayrılmalıdır. Özellikle yatak hacimleri ayrı kompartımanlar olarak düzenlenmelidir. Bu şekilde çıkabilecek yangının ilgili bölüm içerisinde kalması sağlanarak kaçış için gerekli süreler kullanıcılara sağlanmalıdır. Yangının düşeyde hızlı yayılmasını engellemek üzere merdiven ve asansör boşluklarına alev ve duman girişini engelleyecek düzenlemeler yapılmalı, tesisat şaftları ve kablo kanalları gibi düşey elemanlarda, yangın kesiciler uygulanmalıdır.

YANGINA GÜVENLİ TASARIM EĞİTİMLERİ

Tasarımcılara binalarda yangın güvenliğine ilişkin gerekli yeterlilikler lisans eğitimi aşamasında verilmelidir. Gerek proje derslerinde, gerekse ilgili diğer derslerde konunun önemi ve gerekliliği mimar ve mühendis adaylarına anlatılmalıdır. Bu bağlamda yapılan bir çalışmada;(9) Türkiye genelindeki toplam 90 mimarlık bölümü olmasına rağmen içeriği tamamen “yangın güvenlikli tasarım” olan dersleri veren 9 bölüm olduğu görülmektedir. Bu bölümlerin de çok azında yangın güvenlikli tasarım konusunun yeterli seviyede işlendiğinin düşünüldüğü belirtilmektedir. Bu derslerin tamamının seçmeli ders kategorisi altında yer alması, dersin seçilmemesi durumunda, öğrencilerin yangına güvenli tasarımla ilgili yeterli bilgi düzeyine sahip olmadan mezun olmalarına neden olacağı değerlendirilmektedir.

Mimarların mezuniyetlerinden itibaren de kendilerini yangın güvenliği konusunda geliştirmeleri, güncel mevzuat ve uygulamaları bilmesi gereklidir. Bu bağlamda, Mimarlar Odası Sürekli Mesleki Gelişim Merkezi (SMGM) tarafından “Binalarda Yangın Güvenliği” ve “Yangın Yalıtımı” eğitimleri düzenlenmektedir.(10) Yine, Mimarlar Odası’nın çeşitli şubeleri tarafından eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır. Ancak, talebin oldukça düşük olması nedeniyle seyrek düzenlenen bu eğitimler ile toplam mimar sayısı dikkate alındığında bu çalışmaların yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir.

YAPILARIN İŞLETİLMESİ

Yangın güvenliğinin sağlanması ve sürdürülmesinde, yapının kullanım ya da işletim aşaması da önemlidir. Binada mevcut tesisat altyapısının sabit kalmasına rağmen, bilinçsiz bir biçimde işlev değişikliği ya da kapasite artırımına gidilmesi önemli sorunlar çıkarmaktadır. Bu sorunlardan biri de yangın tehlikesidir. Adana’nın Aladağ ilçesindeki yurt yangınının elektrik panosundan çıktığı, elektrik sisteminde ise herhangi bir kaçak durumuna karşın bina elektriğini kesecek kaçak akım rölesinin bulunmadığı görülmüştür. Bu durumdan tesisatın binanın gereklerine cevap verecek özellikte olmadığı anlaşılmaktadır.

Proje müelliflerinin bilgisi dışında binada yapılan tadilatlar da yangın güvenliğinde önemli sorunlar oluşturmaktadır. Örneğin, yeni düzenlenen mekânlar kaçış yollarını kesintiye uğratabilmekte, geniş bir alanda kullanılmak üzere konumlandırılan yangın dolabı küçük bir mekâna hapsedilmekte ya da önüne gelen bir mobilya ile insanların ulaşımı engellenmektedir. Yıkılan bir duvar, bilinçsizce açılan bir şaft, alev ve dumanın hızlı bir şekilde binada yayılmasına neden olabilmektedir.

SONUÇ

Ne yazık ki Türkiye’de elektrik kontağından yangınlar yine çıkacaktır, binalar yine yanacaktır. Ancak yangın önlemlerinin yapının tasarım aşamasından itibaren kuralına uygun şekilde uygulanması durumunda bu yangınlar en az kayıp ile atlatılacaktır. Bu bağlamda tasarım, yapım, denetim ve işletim aşamasında yer alan tüm paydaşlara önemli görevler düşmektedir. Ayrıca, idari birimler tarafından yangın güvenliğinin teknik boyutuna gereken önem verilmelidir. Yangın önlemlerinin can güvenliğine yönelik olduğu iyi bilinmeli, bu kapsamda verilen ruhsat ve yapılan denetim işlemleri aşılması gereken birer bürokratik engel olarak görülmemelidir.

NOTLAR

1. URL1. “Yurt faciasında ölenlerin kimlikleri belirlendi”, www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberi-adana-daki-gundem-2353705 [Erişim: 30.11.2016]

2. URL2. “Son dakika haberi: Adana'daki yangın faciasıyla ilgili ön bilirkişi raporu açıklandı!”, www.milliyet.com.tr/aladag-daki-kiz-yurdu-yanginiyla-gundem-2353940 [Erişim: 02.12.2016]

3. URL3. “Yangından kurtulan öğrenciler yaşadıklarını savcıya anlattı”, aa.com.tr/tr/turkiye/yangindan-kurtulan-ogrenciler-yasadiklarini-savciya-anlatti/699673 [Erişim: 07.12.2016]

4. URL4. “Görgü tanığına göre ‘itfaiyenin ekipmanı yetersizdi’”, aa.com.tr/tr/turkiye/gorgu-tanigina-gore-itfaiyenin-ekipmani-yetersizdi/701112 [Erişim: 07.12.2016], “Aladağ’da serbest meslekle uğraşan A.Ö.T, aracıyla dolaştığı sırada yangından haberdar olduğunu, itfaiye aracının peşinden bölgeye gittiğini anlattı. ‘Olay yerine itfaiyeyle vardığımızda, 2 kişilik ekip, itfaiye hortumunu çıkararak bunu açmaya çalıştı, bu sırada öğrenciler yurdun ikinci katındaki pencerelerine çıkmışlardı ancak panik havasında oldukları için yaklaşık 5 dakika bu hortumla uğraşıp takmaya çalıştılar. Ben etraftakilere yangın maskesi olup olmadığını sorduğumda olmadığını söylediler, bunun üzerine itfaiye görevlilerine ve etraftaki vatandaşlara branda olup olmadığını, varsa brandayı açmamızı söyledim. Buna karşın branda olmadığını söylediler ve brandayı getirmediler.’ şeklinde konuştu. A.Ö.T, ifadesine şöyle devam etti: ‘Ben çocukların bulunduğu kata ulaşabilmek için itfaiye görevlilerine, itfaiye aracına bağlı olan sepetli vinç şeklinde yangın merdiveni olup olmadığını sordum, onlar olmadığını söylediler, bunun üzerine komşuların getirdikleri alüminyumdan yapılma elektrikçi merdivenlerini pencerelere dayadık, bu şekilde çocukları aşağıya indirdik.’”

5. URL1. “Başbakan Yardımcısı tarafından, yurt binasının ruhsatlı ve Milli Eğitim Bakanlığı'ndan çalışma ruhsatı olduğunu, en son denetimin geçen haziran ayında yapıldığı bildirilmiştir. Ayrıca, yurdun 2015 yılında ise çok kapsamlı bir denetimden geçtiği de belirtilmiştir”

6. URL5. “Adana Aladağ’da Kız Öğrenci Yurdu Yangını Kaza Değil, Sorumlusu Siyasi İktidar Olan Bir Cinayettir”, www.tmmob.org.tr/icerik/adana-aladagda-kiz-ogrenci-yurdu-yangini-kaza-degil-sorumlusu-siyasi-iktidar-olan-bir [Erişim: 07.12.2016]

7. URL6. “Basın Açıklaması: Çocuklarımızın Güvensiz Ve Denetimsiz Yurtlarda Can Vermesi Kabul Edilemez”,  www.mimarlarodasi.org.tr/index.cfm?sayfa=belge&sub=detail&bid=44&mid=44&tip=0&Recid=15027

8. URL2.

9. Korkmaz, Ezgi, 2016, “Mimarlık Eğitiminde Yangın Güvenlikli Tasarımın Yeri”, MEGARON, cilt:11, sayı:2, ss.217-229.

10. Ne yazık ki Türkiye’de elektrik kontağından yangınlar yine çıkacaktır, binalar yine yanacaktır. Ancak yangın önlemlerinin yapının tasarım aşamasından itibaren kuralına uygun şekilde uygulanması durumunda bu yangınlar en az kayıp ile atlatılacaktır. Bu bağlamda tasarım, yapım, denetim ve işletim aşamasında yer alan tüm paydaşlara önemli görevler düşmektedir. Ayrıca, idari birimler tarafından yangın güvenliğinin teknik boyutuna gereken önem verilmelidir. Yangın önlemlerinin can güvenliğine yönelik olduğu iyi bilinmeli, bu kapsamda verilen ruhsat ve yapılan denetim işlemleri aşılması gereken birer bürokratik engel olarak görülmemelidir.

 

Bu icerik 3194 defa görüntülenmiştir.