1960’ların ikinci yarısından itibaren milli savunma sanayiinde görülen yedek parça temini sorunları, Milli Savunma Bakanlığı’nı tedbir almaya itmiş ve ülkenin çeşitli yerlerinde bu eksikliklerini gidermek amacıyla üretim tesisleri kurulmuştur. Bunlardan biri de 1974 yılında Antalya’da kurulan MKE Antalya Pil Fabrikası’dır. MKE Pil Fabrikası Antalya-Burdur Yolu üzerinde “Fabrikalar Bölgesi” olarak bilinen yerde eski kauçuk fabrikasını da içine alan 132 dönümlük alanda kurulmuştur.[1] Bu nedenle, yerleşkenin yakın çevresi Yağ Sanayi Fabrikası, Dokuma, Ferro Krom, Vakıf Zeytinliği gibi endüstriyel miras niteliği taşıyan yapılar içermektedir. Bu fabrikalar zamanla yakın çevresinde işçi mahallelerinin oluşmasına öncülük etmiş ve çevresinde oluşan bu doku ile farklı ölçeklerde ilişkiler kurmuş, içerisinde bulunan okul, kreş, spor tesisleri vb. tesislerle bu bölgelerin sosyal hayatına katkıda bulunmuşlardır. Bölgede artan yerleşimin etkisiyle planlı kent gelişimi de zaman içerisinde batıya doğru yönlenmiştir.[2]

Bölgedeki fabrika yerleşkelerinin sonuncusu olan MKE Pil Fabrikası Yerleşkesi üretim ve sosyal alan olmak üzere birbirini tamamlayan iki bölge, onları tamamlayan açık ve kapalı mekânları ve peyzaj düzeni ile detaylı ve kapsamlı bir yerleşke planı önermektedir. şeklinde tasarlanmıştır. Sosyal alanda lojmanlar, misafirhane, sosyal tesisler, havuz, spor alanları, açık sineması ve lokal bulunurken üretim alanında fabrika binası, yemekhane, depolar, soğukhava deposu, bakım-onarım atölyesi (marangozhane) ve garaj bulunur. Bu iki bölgenin kesişiminde bulunan kreş, idari bina ve tören meydanı yerleşkede yaşamakta olan çalışanları için gündelik hayattan çalışma ortamına bir geçiş noktasıdır.

Yerleşkede bulunan yapılar ise birinin dönemin mimari anlayışını yansıtacak şekilde altıgen ve sekizgen gridlere oturan, dış mekânla bütünleşen, çoğunlukla avlulu olarak tasarlanmış ve dönemin en son teknolojik imkanları ve yapım teknikleri kullanılarak inşa edilmiştir. Alanda betonarme katlanmış plak, betonarme prefabrik strüktür, betonarme prekast güneş kırıcılar gibi döneminin ileri yapım tekniklerinin kullanıldığı çok sayıda özgün detay taşıyan yapı bulunmaktadır. Bunlara ek olarak yerleşke genelinde iklime ve hakim rüzgara duyarlı güneş kırıcılar, gün ışığı fenerleri, yağmur suyu toplama havuzu hakim rüzgara alan avlular vb. detaylar dikkati çekmektedir.

Kentteki en nitelikli endüstriyel miras alanlarından biri olan Pil Fabrikası yerleşkesinde 17 farklı fonksiyon için tasarlanmış bazıları açık alan düzenlemesi, bazıları kapalı alan tasarımı şeklinde olan 24 adet mekân bulunmaktadır. Bunlardan 5 farklı fonksiyonu içeren 8 adet yapı niteliğindeki kapalı mekân ve Açık Hava Sineması Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nca tescillenmiştir ve alan koruma alanı statüsüne alınmıştır. 2023 yılı itibari ile mülkiyeti yerel bir belediyeye devredilen alanın restorasyon ve yeniden işlevlendirme çalışmaları yapılarak kamuya açılması planlanmaktadır. Bu çalışmaların Pil Fabrikası’nın yerleşke bütünlüğünü ve tek tek yapıların özgünlüğünü zedelememesi için yerleşkenin tüm yapılarının tescil koruması altına alınması gerekmektedir. Ancak bu şekilde alanın ruhunu koruyarak yaşatılması ve gelecek kuşaklara güvenle aktarabilmesi mümkün olacaktır.

NOTLAR

[1] Anonim, 1975, “Bir Başarının Mükafatı”, MKE Dergisi, sayı:6, ss.2-5.

[2] Barbaros, Akay E., 2020, Antalya’da Sanayileşme Süreci ve Mekânsal Etkileri: Antalya Dokuma Fabrikası Yerleşkesi Örneği, Akdeniz Üniversitesi FBE, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Antalya.