“Mimarlık kapıları açmak eylemidir. Yalnız bir tanesini değil, birçoğunu.”(1)

Bu yıl, Hyatt Vakfı tarafından 1979 yılından beri her yıl düzenli olarak, “yaptıklarıyla kendi yeteneğini, vizyonunu ve mesleki tutkusunu bir bütün olarak gözler önüne seren, insanlığa ve yapılı çevreye mimarlık sanatı yoluyla tutarlı ve önemli katkılar sağlayan bir mimarı yaşarken onurlandırmak”(2) amacıyla verilen Pritzker Mimarlık Ödülü’ne 91 yaşındaki Hindistanlı mimar Balkrishna V. Doshi layık görüldü. (Resim 1)

26 Ağustos 1927’de Pune-Hindistan’da doğan Doshi, 1947 yılında Bombay’daki Sir J. J. College of Architecture’da mimarlık eğitimi görmeye başladı. Merakı ve girişimciliği sayesinde, henüz 24 yaşındayken Le Corbusier ile çalışma fırsatı edinerek Paris’e taşındı. 1954’de ülkesine, Le Corbusier’in Chandigarh ve Ahmedabad projelerini yürütmek için geri döndü. 1962’den itibaren Louis Kahn ile, Hindistan İşletme Enstitüsü yerleşkesinin tasarımı

ve inşası sürecinde, Kahn’ın 1974’deki ölümüne değin sürecek bir mesleki işbirliği içerisine girdi. 1966’da kendi bürosu Vastushilpa’yı (Çevresel Tasarım) kurarak elli yılı aşkın bir sürede yüzün üzerinde projeye imzasını attı.

Eğitimci kimliği ile de dünyaca bilinen Doshi, 1962’de, bugünkü CEPT Üniversitesi’nin (Centre for Environmental Planning and Technology University) çekirdeğini oluşturan Ahmedabad Mimarlık Okulu’nun kurucu dekanı oldu ve yeni kurulan bölümlerin uzun yıllar yöneticiliğini üstlendi. 1978 yılında Hindistan’daki özgün yapılı çevreye yönelik tasarım ve planlama esaslarını belirlemek ve bu yönde çalışanları desteklemek amacıyla Vastushilpa Çevresel Tasarım Çalışmaları ve Araştırmaları Vakfı’nı kurdu. Yıllar içinde birçok saygın okulda misafir öğretim üyesi oldu ve sayısız uluslararası yarışmada jüri üyesi olarak yer aldı. Birçok ulusal ve uluslararası ödüle layık görüldü. Uygulanmış mimari çalışmalarının ve yazılarının derlendiği yayınlara sahip olan Doshi halen Ahmedabad’da yaşıyor.

7 Mart 2018’de ödül komitesi adına Hyatt Vakfı başkanı Tom Pritzker tarafından yapılan basın açıklamasında Doshi’nin Hindistanlı genç bir mimar olarak Le Corbusier ve Louis I. Kahn ile yürüttüğü iş arkadaşlığının getirdiği ilhamdan faydalanmakla birlikte; yerden, kültürden, yerel geleneklerden ve Hindistan’ın değişen bağlamından yararlanarak kendine özgü bir mimari anlayış oluşturduğu belirtildi. Özellikle alt-gelir grupları için tasarladığı konut projelerinde nitelikli bir mekâna erişmenin yalnız zenginlere özgü bir imtiyaz olmaması gerektiğini savunarak, tasarımın bir barınağı konuta, yerleşimi komüniteye ve kentleri fırsatların çekim merkezine dönüştüren yaşamsal bir unsur olarak ele almasının, mimarlık sanatının insanlığa hizmetinde paha biçilemez bir katkı olduğu ifade edildi.

Doshi, ödüle layık görülmesi hakkında verdiği demeçte, bu saygın ödülü, kendisine öğrettikleriyle kimlik olgusunu sorgulama yolunu açtığı ve bütüncül sürdürülebilir bir habitatın çağdaş bir ifade biçimiyle yerelde benimsenebilmesini sağlayan bir biçemi araştırmasını sağlayan ustası Le Corbusier’e ithaf ettiğini açıkladı.(3)

Hakkında yapılmış birçok çalışma ve araştırma ile postkolonyal mimarlık tarihyazımında önemli bir yere sahip olan Doshi, yakın zamanda Kahn ile birlikte çalıştığı dönem hakkında Jale Nejdet Erzen’e verdiği röportaj ile Türkiye mimarlık kamuoyunun gündemine girmişti.(4)

ÇALIŞMALARI ÜZERİNE

Pritzker Ödülü’ne layık görülen ilk Hindistanlı mimar olan Doshi, erken dönem yapılarındaki brüt beton yüzeyler ve yalın malzeme kullanımıyla, sonraki dönemlerde kullandığı yerel malzemeler, polikromatik cepheler ve özgün peyzaj elemanlarıyla, Hindistan bağlamına, kültürüne ve yerel özelliklerine has bir sentezin oluşumunda önemli bir pay sahibidir. (Resim 2) 1966’dan 2012’ye kadar çeşitli binalarını tasarladığı CEPT yerleşkesi, kendisinin mimarlık serüvenini okumak için iyi bir örnektir. Binaların içi ve dışı arasında mekânsal olarak silikleşen sınırlar (Resim 3a), günışığının mekânlarda etkin kullanımı (Resim 3b), fiziksel ve çevresel etkileşime olanak sağlayabilen, esnek kullanıma ve genişlemeye açık tasarımıyla (Resim 3c) döneminin uluslararası eğitim yapıları nosyonunu, yerelin değerleri ve gereksinimleri ile birleştirmiş öncü bir tasarımdır. Yine benzer bir işleve sahip olan, Louis I. Kahn ile birlikte tasarladığı Hindistan İşletme Enstitüsü yerleşkesine bakıldığında, mimarın sert iklim koşullarına karşı yarı-açık mekânlar, avlular ve geçitler ile bulduğu çözümler (Resim 4a) ve bu bağlamda doğal aydınlatma, malzeme kullanımı ve peyzaj konusundaki hassasiyeti (Resim 4b) okunabilmektedir.

Doshi’nin konut yapılarında, yine aynı şekilde doğal koşullarla ve sosyokültürel bağlamla uyumlu bir mimari anlayışın izlerini yakalayabiliriz. 1973 yılında, Life Insurance Corporation firması için tasarladığı konutlarda, geleneksel bir Hint ailesinin zaman içerisinde değişen mekânsal gereksinimlerini karşılamak adına (Resim 5a), teras çatılı birimlerden oluşan piramidal bir yapı grubu oluşturmuştur. (Resim 5b) 1989’da Indore kentinde tasarladığı Aranya Sosyal Konutları, bu yaklaşımın toplam 6 bölgeli, 6.500 üniteli bir yerleşimde, 80.000’in üzerinde bir nüfusun gereksinimlerini karşılamak üzere bir uyarlaması olarak görülebilir. (Resim 6a) Birbirleriyle açık ve yarı-açık mekânlar aracılığıyla etkileşimde olacak birimler şeklinde oluşturulan polikromatik cepheli yapı grupları, (Resim 6b) mimarın yerelin değerlerine ve özelliklerine yönelik incelikli anlayışının yansıması olarak dikkate değerdir.

Derleyen: Cem Dedekargınoğlu

* Bütün fotoğraflar Pritzker Ödülleri internet sayfasından alınmıştır. Tüm hakları Vastushilpa Vakfı’na aittir.

NOTLAR

1. 2009 yılında mimar ile yapılan röportajlardan, Premjit ve Bijoy Ramachandran yönetmenliğinde hazırlanan Doshi belgeselinde, mimarın kendi mimarlık anlayışı nitelemek için sarfettiği bir söz. Kaynak: “Doshi: Chapter 1-‘Eight months with olives and cheese.’”, https://vimeo.com/13823507 [Erişim: 19.03.2018]

2. “The Prizker Architecture Prize-History and Purpose”, www.pritzkerprize.com/about [Erişim: 17.03.2018]

3. www.pritzkerprize.com/laureates/balkrishna-doshi [Erişim: 19.03.2018]

4. Erzen, Jale N., 2017, “Balkrishne Doshi’nin Yorumu ile Louis I. Kahn”, Arredamento Mimarlık, sayı: 315, ss.44-47.