Günümüzün küresel ve yerel problem alanlarındaki değişim, üretim ve tüketim kültüründen motivasyon bulan aynı zamanda iktisadi bir faaliyet olan endüstriyel tasarım alanının sorumluluk ve etki alanının yeniden tanımlanmasına yol açmıştır. Giderek artan sayıda endüstriyel tasarımcı küresel eşitsizliklerin hızla derinleşmesi sonucu artan toplumsal sorunlar; pandemi, iklim krizi, deprem, sel ve yangın gibi sık sık ortaya çıkan doğal afetler nedenleri ile tüketim alışkanlıklarını ve kültürünü sorgulamakta, sosyal ve etik konulara daha fazla ilgi göstermekte, tasarımın dünya ve toplum üzerindeki etkilerini tartışmaktadır. [1] Geleneksel olarak kitlesel üretim için ürün tasarımı olarak tanımlanan endüstriyel tasarım meslek alanı geleneksel ürün tasarımının yanında deneyim tasarımı, kullanıcı merkezli tasarım, çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik gibi kuramsal ve yöntemsel alanlar ile etkileşime girmekte, böylece tasarım dinamik roller kazanmaktadır.[2]

Toplumsal sorunlara odaklı tasarım bir süredir endüstriyel tasarıma ilişkin akademik yazında önemli bir tartışma alanı olarak yer almaktadır. ‘Toplumsal tasarım’ (social design) yaklaşımının öncüsü Papanek 1970’lerden itibaren modern sanayiye ve tüketime hizmet eden tasarım anlayışını eleştirmiş, kırılgan gruplar, ekonomik ve fiziksel yapabilirliği sınırlı insanların yararına tasarım yapılması gerektiğini savunmuş, tasarımcıların sosyal farkındalığı ve sorumluluğu olması gerektiğine vurgu yapmıştır. [3] Papanek 1990’larda ortaya çıkan ve aşırı tüketimin çevreye olan etkisini azaltmayı hedefleyen ‘yeşil tasarım’ yaklaşımını desteklerken, toplumsal tasarımın konusu çevre odaklı olarak gelişmiştir. [4] Toplumsal tasarım tartışmaları 2000’lerde toplumsal tasarımın sosyal hizmetlere odaklanması gerektiğine doğru evrilmiş, bu yaklaşımı benimseyen Britanya Tasarım Konseyi ‘dönüştürücü tasarım' (transformative design) kavramını geliştirmiştir. [5] Dönüştürücü tasarım yaklaşımı okulların, kliniklerin ve hapishanelerin hizmetlerinin iyileştirilmesinde yöntem olarak kullanılmıştır. Yine 2000’lerin başlarında ‘yeşil tasarım’ ve sürdürülebilirlik kavramlarının yanı sıra ‘kurumsal sosyal sorumluluk’ kavramı yaygınlık kazanmış, ancak Davey vd.nin [6] de işaret ettiği üzere bu yaklaşım çerçevesinde birçok şirket sosyal sorumluluk adı altında görünürlüğü artırmak amacıyla projeler geliştirmişlerdir. Davey vd. [7] toplumsal tasarımın farklı katılım mekanizmaları geliştirerek ulusal, bölgesel ve yerel yönetim düzeylerinde daha fazla insanın temsiliyet gücünün artırılmasında; sürdürülebilir ve sorumlu ekonomi politikalarının geliştirilmesinde katkıda bulunabileceğini ileri sürmüş; merkezi ve yerel yönetimler ile yurttaşlar arasında sosyal faydaya dönük yaratılabilecek çekim kuvvetinin toplumsal tasarım üzerindeki etki gücünün önemini belirtmiştir. Toplumsal tasarımın yeşil teknolojileri kullanarak çevresel kirliliğin azaltılmasına; cinsiyet, etnik köken, yaş, sınıf, eğitim, gelir vb. temelindeki ayrımcılık ve sosyal dışlanmayla mücadelede roller üstlenebileceğine dikkat çekmiştir. [8] Ayrıca toplum sağlığını iyileştirmeye yönelik yöntemler geliştirmek, eğitim projeleri tasarlayarak eğitime katkıda bulunmak ve toplumdaki suç oranının azaltılması toplumsal tasarımın diğer ilgi alanları olarak tanımlanmıştır. [9]

Toplumsal tasarım insan yaşamını iyileştiren tasarımlara odaklanırken, bu yaklaşım içinde afetlerle mücadelede endüstriyel tasarımın rolü ise daha az tartışılmıştır. [10] Avendan, Fennessy ve Glover’in [11] işaret ettiği üzere afetlere dirençli toplum tasarlamak, endüstriyel tasarım mesleğinde yeni bir niş alandır ve giderek hem afet yönetiminde etkili olan uzmanların hem de endüstriyel tasarıma ilişkin akademik dünyanın ilgisini çekmeye başlamıştır. [12] Avendan, Fennessy ve Glover [13] afet yönetiminde endüstriyel tasarımcının, bu süreçte yer alan diğer tasarım ve mühendislik temelli alanlar ile birlikte yenilik yaratım süreci içinde önemli katkılar sunabileceğini ileri sürmektedir. Noh, Kitagawa ve Oh [14] toplumların, gelecekte bekleyen tehlikelerle baş edebilmesi ve etkili, güvenli çevreler oluşturabilmek için tasarımın rolüne dikkat çeker iken, afet yönetim döngüsünün (‘risk analizi ve zarar azaltma’, ‘hazırlık’, ‘ilk yardım ve müdahale’ ile ‘yeniden inşa’) her aşamasında endüstriyel tasarımının geliştirebileceği ürün ve hizmetler olduğunu vurgulamaktadırlar.

Bu makale afet yönetiminde endüstriyel tasarımın sunabileceği ürün / hizmetleri ve endüstriyel tasarımın etkin olabilmesi için gerekli ilkeleri tartışmaya açarak ilgili literatüre katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Makalede öncelikle afet yönetiminde endüstriyel tasarımın afetlerde üretebileceği ürün ve hizmetlere ilişkin tematik alanlar aktarılacaktır. Takip eden bölümde ise afetlerle mücadelede endüstriyel tasarımın benimsemesi gereken temel ilkeler tartışılacaktır.

AFET YÖNETİMİNDE ENDÜSTRİYEL TASARIMIN ROLLERİ

Toplumun tamamı veya belirli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olaya afet denmektedir. [15] Afetler endüstriyel, kimyasal, biyolojik kazalar gibi insan kaynaklı ya da deprem, sel, çığ, fırtına, hortum gibi doğa kaynaklı olarak ortaya çıkabilmektedir. Afetlerin yıkıcılığı; ülkenin gelişmişlik düzeyi, afetin fiziksel açıdan büyüklüğü, toplumun afet bilinci, plansız kentleşme gibi etmenler tarafından belirlenir. Afet yönetimi ise afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla, afet öncesi, sırası ve sonrasında alınması gereken önlemler ve yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve etkin olarak uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, imkan ve kaynaklarının belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda kullanılmasını gerektiren, çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü, dinamik ve karmaşık bir yönetim sürecidir. [16] Afet yönetimi afet durumunda acil müdahaleyi, sonrasında ise çökmüş toplumsal yaşamın yeniden inşasını tamamlamayı hedefler. [17]

Tasarım disiplini afet koşullarında yaşamsal sürdürülebilirliğe ürün sistem ve hizmetleriyle destek veren ve son yıllarda afet yönetiminde oynayabileceği rollere ilişkin farkındalığın arttığı bir uzmanlık alanıdır. Dünya Tasarım Organizasyonu, doğal afetlerin sıklığı ve etkisinin artması nedeniyle tasarımın, toplumların ve şehirlerin gelecekteki insani krizlere yanıt vermesine yardımcı olma konusunda kritik rolü olduğuna işaret etmekte; afet öncesinde mevcut tasarım altyapısını iyileştirmekten afet sonrasında sahada aktif bir varlık sağlamaya kadar tasarımcıların, daha güvenli ve daha dayanıklı gelecekler inşa etme konusunda birleşmeleri gerektiğini vurgulamaktadır. [18] Manzini [19] afet yönetiminin verimli ve sürdürülebilir biçimde yönetimi, problem çözmeye dayalı, sosyal faydayı gözeten, yenilikçi ve tasarım sistem düşüncesi odaklı bir yapı ile mümkün olabileceğine işaret etmektedir.

Afet ile mücadelede endüstriyel tasarımının sağlayacağı ürün hizmet ve sistemler anlamında katkı, görev ve sorumluluklar afet yönetimi yazınında tanımlanan afetlerin farklı evreleri üzerinden tanımlamak mümkündür. Bunlar; ‘önleme’, ‘hazırlık’, ‘acil durum müdahalesi’, ve ‘iyileştirme ve hafifletme’dir. [20] Bu adımların her birinde tasarımın üstlendiği veya üstlenebileceği hizmetler çeşitlilik sergilemektedir. (Resim 1) Afet önleme çalışmaları, afetin meydana gelmesini engellemek amacıyla olabildiğince kayıpları azaltmak için alınan önlemleri içeren plan, proje, uygulama ve faaliyetlerden oluşur. Toplumsal farkındalık artırma, eğitim, risk analizi, ihtiyaç ve sorunların tespiti gibi toplumsal konulara odaklanılır. Noh, Kitagawa ve Oh [21] afet önleme çalışmalarında endüstriyel tasarımcının, afet sonrası kaosu önlemek için kent içi görsel bildirişim sistemleri tasarımında, riskli ve güvenlikli bölgelerin, toplanma alanlarının tahliye alanlarının düzenlenmesinde rol alabileceğini söylemektedir.

Afete hazırlık çalışmaları ise, afetlerle mücadelede uygun önlemlerin öncesinde alındığı faaliyetleri kapsamaktadır. Afetlere hazırlıklı olmak, afetlerin etkilerini iyileştirme ve risklerini azaltmayı amaçlar. Afetlere hazırlığa yönelik çalışmalar: afet eylem planları, müdahale ekiplerinin eğitimi, temel insani gereksinimlerin tespiti, ihtiyaç ürünlerinin stoklanması, finansal kaynakların hazırlanması, halkın afetlere karşı bilişsel yakınlıklarını yükselten bilinç ve farkındalık artırmayı amaçlayan çalışmalardan ve bilgi paylaşım sistemlerinin geliştirilmesinden oluşur. [22] Noh, Kitagawa ve Oh [23] bu aşamada tasarımcının afet sonrası acil toplanma alanları, tahliye yolları, transfer alanları, geçici barınma alanları, kurtarma ekipleri kamp alanları, ilk yardım ve müdahale hizmet sistemleri, afet eğitimi ve simülasyon sitemleri, mahalli ölçekte afet koordinasyon hizmet alanları, sesli ve görsel uyarı / alarm sistemleri, hasar tespit belirleme sistemleri, risk haritaları gibi ürün hizmetlerinin tasarlanmasında yer alabileceği belirtilmiştir. Ayrıca kent içinde planlanmış deprem parkları afet hazırlık aşamasında afetlere karşı direnç kazanmak için ele alınması gereken çok yönlü ürün sistem ve hizmetleri sunabilme potansiyeline sahiptir.

‘Afet sonrası acil durum müdahale’ için arama kurtarma faaliyetlerinde ilk yetmiş iki saat kritik eşik olarak kabul edilmektedir. Afet sonrası yönetimin bu aşamasında tasarım hizmetleri acil müdahale, kurtarma, iletişim gibi ürün sistem ve hizmetlerine odaklanır. Acil durum eylem rehberi, kurtarma çalışmaları için ekipmanlar (kırıcılar, kurtarma robotları, tespit dronları, elektrik enerji tedarik sistemleri vd.), ilk yardım malzeme ekipman ve donanımları (tıbbi malzemeler, aşılar, soğuk taşıma zincirleri), sahra hastaneleri, haberleşme ekipmanları, afetzede ve kurtarma ekipleri için koruyucu giysiler, çevre kirliliğini önleyici ekipmanlar, su, hijyen, tuvalet ve beslenme gibi hizmetler bu aşamada endüstriyel tasarım alanının konusu olabilecek ürün hizmet sistemlerinin bazılarıdır. [24]

Afetle mücadelede ‘iyileştirme / normalleşme aşaması’ faaliyetleri ise afet yönetiminde afetin tahrip ettiği sosyo-ekonomik ve çevresel koşulların normale döndürülmesi amacıyla yürütülen çalışmalardır. [25] Bu çalışmalar, afetlerin yaratacağı etkileri azaltmayı hedefler. [26] İyileştirme ve hafifletme çalışmaları, arama kurtarma ve enkaz kaldırma çalışmaları sonrasında sosyal ve ekonomik rutini yeniden tesis etmek için rehabilitasyon sürecine geçildiği aşamadır. Sosyal hizmetleri destekleyen tasarım hizmetleri ise iyileştirme, yeniden yapılanma, afete karşı toplumsal direnci artırmaya yönelik hedeflerden oluşur. Bu aşamada da endüstriyel tasarımcının afetlerle mücadelede ürün ve hizmet tasarımına katkıda bulunabileceği alanlar çeşitlilik sergilemektedir. Barınaklar, atık yönetiminin merkezde olduğu tuvalet, duş, sanitasyon hizmetleri, salgın önleme ekipman ve malzemeleri, tıbbi destek ekipmanları, fiziksel ve psikolojik destek hizmetleri, sağlık hizmetleri, yemek alanları vb. bu aşamanın konusu olabilecek ürün ve hizmetlerdir. [27] Son yirmi yıldır dünyanın farklı coğrafyalarında tasarım okullarında afet konusu ele alınmıştır. [28]

AFETLERLE MÜCADELEDE ENDÜSTRİYEL TASARIMIN BENİMSEMESİ GEREKEN TEMEL İLKELER

Afetlere yönelik ürün ve hizmet tasarımının etkili biçimde ele alınabilmesi ve sahadaki problemlere dokunabilmesi öncelikle tasarımcının afet yönetimi döngüsünün aşamalarına hakim olması ve disiplinler arası çalışması ile mümkündür. [29] Arama kurtarma çalışmalarında kullanılan ürün ve ürün sitemlerinin tasarımında sahadan elde edilen deneyimlerin aktarılması, disiplinler arası işbirlikçi ve eşzamanlı açık bilgi paylaşımı ürün başarısını etkileyen önemli faktörlerdir. [30] Endüstriyel tasarımcının mimarlık, iç mimarlık, grafik ve kentsel tasarım gibi diğer tasarım disiplinleri, sosyal bilimciler ve halk sağlığı uzmanları gibi farklı uzmanlık alanları ile hem müdahale alanlarının hem de çözüm alanlarının belirlenmesinde birlikte çalışması gereklidir. (Resim 2)

Afetlerle mücadelede tasarımcının benimsemesi gereken ilkelerden bir diğeri tasarımcının yerinde, bağlamında, değişken koşullara uyum sağlayan ürün hizmet ve sistem çözümleri üretmesidir. [31] (Resim 3) Tasarım süreçlerinde kullanıcı ve sistem yönlü (lojistik, depolama, kurulum vb.) çözümlere odaklanırken aynı zamanda saha şartlarına da odaklanılması beklenir. (Resim 4) Örneğin iklimsel koşullar (yaz ve kış depremi), kentlerde beklenen deprem ile kırsalda beklenen depremler arasında ortaya çıkan ihtiyaçlardaki farklılaşmalar, farklı yerelliklerin sahip olduğu farklı sosyal, kültürel, ekonomik ve coğrafi koşullar sahaya sunulan ürün hizmet sistemlerinden beklentileri farklılaştırmaktadır. Dolayısıyla hayatı normalleştirmeye yönelik ürün hizmet ve sistemlerde evrensel çözümlerin kullanılması her zaman olanaklı olmamaktadır. Bu nedenle tasarımcıların çözümleri kültürel ve fiziksel olarak yerele uyumlu olmalı, tasarlanmış ürün iletişim dili kullanıcıda anlam kayıplarına neden olmamalı, ürün kullanım bağlamında kullanıcının stereotip davranışlarıyla aykırılıklar sergilememelidir. [32] Ürün çözümleri kullanıcıların ürünleri benimseme sürecini hızlandıracak özellikte, sosyolojik açıdan sürdürülebilir olmalıdır. (Resim 5) Kadın, çocuk, yaşlı, engelliler gibi tüm kırılgan gruplar tasarım için ayrıcalıklı ve öncelikli gruplar arasında yer almalıdır. [33]

Afet lojistiği, afet öncesi hazırlanmış olan yardım malzemelerinin planlanması, depolanması, uygulanması, denetimi ve sahaya intikalini ifade etmektedir. [34] Tersine afet lojistiği ise kullanılmış afet yardım malzemelerinin yeniden kullanımını ve geri dönüştürülmesini sağlayarak her türlü yardım malzemesinin geri kazanım yönetimini amaçlar. [35] Ürün tasarımının başarılı olabilmesi için afet lojistik sistemi önemli bir tasarım ölçütüdür. Afet sonrası ürün sistemlerinin afet alanına ulaşımı, kurulumu, kullanımı / kaldırılması kolay ve hızlı olmalıdır. Ürün sistemleri farklı kullanım biçimlerini desteklemek amacıyla tasarımda esneklik düşüncesi benimsenmeli, modülerliğe dayalı kapasite geliştirme imkanı tanınmalıdır. Ürün hizmetleri uzun süre kullanılabilmeli, bakıma / onarıma uygun ve fiyat etkili üretilmiş olmalıdır. Ürün sistemlerinin tekrar yaşama kazandırılması ve / veya geri dönüştürülmesi hedeflenmelidir. Eko-tasarım ve döngüsel ekonomiyi destekleyen döngüsel tasarım yaklaşımları tasarımda sistem düşüncesi ilkesel olarak benimsenmesi gereken yaklaşımlardır. (Resim 6) Dolayısıyla olabildiğince atık yönetimi ve çevresel yan etkileri azaltmaya yönelik çözüm ve planlar üretilmelidir. (Resim 7)

Afetler doğal olarak kaosu tetikleyen ortamlardır. Kaosları kriz yönetimine dönüştürmek afet sonrası yönetiminin amacıdır. Hizmetlerin ulaştırılamadığı ortamda afetzedelerin kendi kendine yeterliliğini desteklemek amaçlı hizmet tasarımları geliştirmek önemlidir. Bu nedenle yerelde pratik çözümleri destekleyen kendin yap (do-it-yourself) ürün hizmet çözümleri için rehber kitapçıkların hazırlanması ve paylaşılması, afetzedelerin çözüm ortağı olarak yapım sürecine dahil edilmesi olanaklı kılınmalıdır. Afet müdahale çalışmaları yerel kapasiteler üzerine kurulmaya gayret edilmelidir. [36] (Resim 8)

Afetlerle mücadeleyi tasarım ve üretimle sürdürülebilir kılma afet öncesinde hazırlıklı olmayı, stratejik planlamayı gerektirir. Afetlerle mücadele ve insani yardım hizmetlerinde, merkezî görev üstlenen Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) sahada varlıklarını sürdürebilmesi için finansal ve kurumsal sürdürülebilirlik meselesi önemlidir. Afetle mücadelede yer alan STK’ların kurumsal sürdürülebilirliğini sağlaması finansal güvencenin yanı sıra teknik, teknolojik ve yönetimsel / organizasyonel olarak sahip olduğu kapasitelerini geliştirmelerine bağlıdır. Afetler karşısında yaşanan yetersizlikler afetle mücadele kapsamında sahaya sunulacak hizmetlerin planlanması, ürün sistem ve hizmet tasarımlarının geliştirilmesi ve hizmet tedariki konusunda uzun dönemli çalışmalara ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Bu nedenle finansal ve kurumsal sürdürülebilirlik meselesi afetle mücadelede önemli bir konu olup, tasarım afet sektörünün yatırım kapasitesinin artırılmasında önemli katkı sağlayabilir.

SONUÇ YERİNE

Türkiye’de afetlerle mücadele için politika geliştirme, önleyici çalışmaları planlama ve müdahale konusunda yetkili kurum AFAD’dır. Afetlere hazırlık konusunda görevli bir diğer kamu aktörü yerel yönetimlerdir. Arama kurtarma faaliyetlerinde AFAD kurtarma ekipleri dışında, uluslararası ve ulusal STK’lar faaliyet göstermektedir. Öte yandan kamu yararına çalışan, özel kurum statüsünde faaliyet gösteren Türk Kızılay Derneği; afetler için hazırlık çalışmalarını yürütmekte, yurtiçi ve yurtdışında meydana gelen afetlere müdahalede bulunarak insani yardım sağlamaktadır. Başta afet yönetim sistemi çatı belgesi Türkiye Afet Yönetimi Strateji ve Eylem Planı Belgesi (TAYSB) olmak üzere, afet yönetimi için AFAD ve yerel yönetimler tarafından önemli strateji belgeleri ve eylem planları hazırlanmıştır. Bu belgeler mevcut ve yeni tüm afet risklerini, her türlü afet ve acil durum ile afet yönetiminin tüm süreçlerini kapsamakta, ‘risk yönetimi’, ‘afete hazırlık’, ‘afet yönetiminin etkinleştirilmesi’ ‘müdahale ve iyileştirme’ planlarından oluşmaktadır. Bu planlarda tasarımcının sağlayabileceği potansiyel tasarım hizmet alanlarına ilişkin önemli tespitler olmasına rağmen Türkiye afet yönetim sistemi tasarım faaliyetlerini içermemekte dolayısıyla afetle mücadelede tasarımı etkin olarak kullanamamaktadır. Nitekim yüzyılın felaketi olarak adlandırılan 6 Şubat Kahramanmaraş depremleri sonrası arama kurtarma, acil müdahale, ilk yardım ekipman / donanımlarında ve insani yardım temelli acil ihtiyaçların (çadır, konteynır, beslenme, tuvalet / duş sanitasyon vb.) karşılanmasında sorunlar yaşanmış; sahaya sürülen ürün hizmet sistemlerinin afetzedelerin beklentilerini ve yerelin koşullarını karşılayamaması, bazı hizmetlerin ise hiç olmaması tasarım uzmanlık alanının afet yönetiminin bir bileşeni olması gerektiğini bir kez daha göstermiştir.

Ülkemizde, kamu yararına sosyal faydayı merkeze koyan afetle mücadele harcamaları kamu finans yatırımları ve bağışlarla sürdürülmektedir. Buna karşılık AFAD ve Türk Kızılay‘ın strateji plan belgelerinde afetlerle mücadele için endüstriyel tasarım odaklı işbirliklerini desteklemeye yönelik hedeflere yer verilmemiştir. Halbuki tasarım yönetimi afetle mücadelede işlevsel olarak değerlendirildiğinde gerek proje düzeyinde gerekse kurumsal düzeyde stratejik hedefleri belirleme, yönetme ve uygulama meselesinde önemli bir enstrüman olarak kullanılabilir. Afetlerle mücadelede yenilikçi ürün sistem ve hizmet fikirleri kazanabilmek için AFAD, Kızılay ve yerel yönetimlerin kısa vadede tasarım, mimarlık ve planlama okullarıyla işbirliklerini desteklemelerini, belirli aralıklarla gerçekleştirilecek çalıştaylar ve arama konferansları yoluyla proje havuzlarını geliştirilmelerini; orta ve uzun vadede bu kurumların, tasarım şirketleriyle işbirliklerini özendirmeleri ve desteklemeleri, tasarım merkezlerini bünyelerinde kurmaları etkili bir afet yönetimi gerçekleştirebilmek için önemlidir.

Bu makalede afetlerle mücadele için ortaya konan ürün hizmet tema konuları ve tasarım ilkeleri tartışmaya açılmıştır. Farklı afet / ülke deneyimleri, ülkelerin sosyo-mekânsal ve ekonomi politik farklılıkları, farklı ülkelerde afet yönetiminin ve tasarım endüstrisinin organizasyonu afetle mücadelede endüstriyel tasarımın rollerine ilişkin deneyimleri farklılaştırmaktadır. Bu deneyimlerin tartışmaya açılması ise afetlere hazırlıklı olmak adına önemli potansiyeller taşımaktadır.

KAYNAKÇA

[1] Ramirez, Mariano, 2011, "Designing with a social conscience: An emerging area in industrial design education and practice", DS 68-5: Proceedings of the 18th International Conference on Engineering Design (ICED 11), Impacting Society through Engineering Design, Vol.5: Design for X / Design to X , Lyngby/Copenhagen, Denmark, 15.-19.08.2011.

[2] Goldschmidt, Gabriela; Rodgers, Paul P., 2013, “The design thinking approaches of three different groups of designers based on self-reports”, Design Studies, cilt:34, sayı:4, ss.454-471; De Vere, Ian; Fennessy, Liam, 2019, "Redefining industrial design: responding to emerging modes of practice", DS 95: Proceedings of the 21st International Conference on Engineering and Product Design Education (E&PDE 2019), University of Strathclyde, Glasgow. 12th-13th September 2019;

Triatmodjo, Suastiwi, 2021, “The Need for Socially Responsible Design.” Faculty of Fine Arts, ISI Yogyakarta.

[3] Papanek, V., 1973, Design for the Real World; Human Ecology and Social Change, New York: Bantam Books.

[4] Papanek, Victor, 1994, The Green Imperative, Thames and Hudson, Singapore.

[5] Margolin, Victor; Margolin, Sylvia, 2002, "A ‘Social model’ of design: issues of practice and research", Design issues, cilt:18, sayı:4, ss.24-30; Burns, Colin; Cottam, Hilary; Vanstone, Chris; Winhall, Jennie, 2006, RED Paper 02: Transformation design, Design Council.

[6] Davey, Caroline L.; Wootton, Andrew B.; Boyko, Chris T.; Cooper, Rachel, 2005, "From sustainability to socially responsible design", Design synergy 21 group, design for the 21st century programme, ss.1-12.

[7] A.g.e.

[8] A.g.e.

[9] A.g.e.

[10] Son 10 yıldır daha sık kullanılmaya başlanan toplumsal tasarım kavramının 19. yüzyıla dayanan derin tarihsel kökleri vardır. Toplumsal tasarım kavramını bilimsel bir disiplin ya da alan olmaktan ziyade ‘söylemsel an’ (discursive moment) olarak görülmesinin daha doğru olacağını ileri sürülmüştür. Toplumsal tasarım kavramı ile ilişkilendirilen diğer bazı kavramlar “katılımcı tasarım”, “dayanıklı ve adaptif tasarım”, “açık tasarım” ve “eleştirel tasarım”dır: Armstrong, Leah; Bailey; Jocelyn; Julier, Guy; Kimbell, Lucy, 2014, Social design futures: HEI research and the AHRC, University of Brighton.

[11] Avendano, Areli, Fennessy, Liam; Glover, Judith, 2015, "The Role of Industrial Design in Effective Post-Disaster Management", Proceedings of EcoDesign International Symposium.

[12] Huang, Tao; Anderson, Eric, 2011, "Design Strategies and Pedagogy for Extreme Conditions Created by Disasters", The Sixth International Conference on Design Creativity (ICDC2020), Oulu, Finland, August 26th – 28th 2020; Noh, Hwang-Woo, Keiko Kitagawa, and Yong-Sun Oh, 2014, "Concepts of disaster prevention design for safety in the future society", International Journal of Contents, cilt:10, sayı:1, ss.54-61.

[13] Avendano, Fennessy, Glover, 2015.

[14] Noh, Kitagawa, Oh, 2014.

[15] 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 2/1-b maddesi, 2009.

[16] Karaman, Zerrin Toprak, 2017, "Afet yönetimine giriş ve Türkiye’de örgütlenme", Bütünleşik Afet Yönetimi, Zerrin Toprak Karaman, Asuman Altay (eds.), Birleşik Matbaacılık, İzmir, ss.1-39.

[17] Tan, Ngoh Tiong, 2009, "Disaster management: Strengths and community perspectives", Journal of Global Social Work Practice 2, sayı:1, s.1.

[18] “World Design Organization”, 2024, (https://wdo.org/resources/design-in-disaster/). [Erişim: 28.08.2024]

[19] Manzini, E., 2015, Design, When Everybody Designs, Cambridge, Massachusets, London: The MIT Press.

[20] Bhatti, A., 2003, “Disaster Risk Reduction through Livelihood Concerns and Disaster Policy in South Asia”, Pradeep Sahni, Madhavi Malalgoda Ariyabandu (eds.), Disaster Risk Reduction in South Asia, New Delhi: Prentice-Hall of India; Alexander, David E., 2019, “L’Aquila, central Italy, and the ‘disaster cycle’, 2009-2017", Disaster Prevention and Management: An International Journal, cilt:28, sayı:4, ss.419-433.

[21] Noh, Kitagawa, Oh, 2014.

[22] National Research Council; Division on Earth, Life Studies, Committee on Disaster Research in the Social Sciences, Future Challenges, and Opportunities, 2006, Facing hazards and disasters: Understanding human dimensions, National Academies Press.

[23] Noh, Kitagawa, Oh, 2014.

[24] A.g.e.

[25] Kapucu, N., 2008, “Collaborative emergency management: better community organizing, better public preparedness and response”, Disasters, sayı:32, ss.239-262.

[26] National Research Council; Division on Earth, Life Studies, Committee on Disaster Research in the Social Sciences, Future Challenges, and Opportunities, 2006; Tapan, M.G., 2023, “Kahramanmaraş Depremleri Sonrası Afet Yönetiminde Sosyal Hizmet Uygulamaları”, (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3042101). [Erişim: 28.08.2024]

[27] Noh, Kitagawa, Oh, 2014.

[28] Huang, Anderson, 2020; ETAM (2021) Çevrimiçi Arama Konferansı, “Afetlerle Mücadelede Endüstriyel Tasarımının Potansiyel Katkıları”, Video Kayıt. MSGSÜ; Pedgley, O.; Şener, B., 2024, “Natural Disaster Readiness and Response: Bringing Designers, Design Thinking, and Design Innovation into the Agenda”, She Ji: The Journal of Design, Economics, and Innovation, sayı:10(1), ss.120-138.

[29] Huang, Tao, Anderson, P. G. Eric, 2011, "Designing Disaster-Resilient Communities." IDSA Education Symposium, New Orleans, USA; Huang, Tao; Anderson, Eric, 2020, "Design Strategies and Pedagogy for Extreme Conditions Created by Disasters", The Sixth International Conference on Design Creativity (ICDC2020), Oulu, Finland, August 26-28, 2020.

[30] Björgvinsson, E., Ehn, P.; Hillgren, P. A., 2010, “Participatory design and ‘democratizing innovation”, Proceedings of the 11th Biennial Participatory Design Conference, ss.41-50.

[31] Huang, Anderson, 2011; Noh, Kitagawa, Oh, 2014.

[32] Huang, Anderson, 2011; Sawalha, Ihab Hanna, 2020, “A contemporary perspective on the disaster management cycle”, Foresight, cilt:22, sayı:4, ss.469-482; Sphere Handbook: Humanitarian Charter and Minimum Standards in Humanitarian Response, fourth edition, Geneva, Switzerland, 2018.

[33] Sphere Handbook, 2018

[34] Tanyaş, Mehmet; Günalay, Yavuz; Aksoy, Levent; Küçük, Burak, 2013, İstanbul İli Afet Lojistik Planı Kılavuzu, İstanbul: Lojistik Derneği Yayınları, ss.481-487.

[35] Ye, Yusen; Yan, Hong, 2020, "Disaster relief supply management", Natural Hazards-Impacts, Adjustments and Resilience, ss.175-191; Peretti, Umbert; Tatham, Peter, Wu, Yong; Sgarbossa, Fabio, 2015, "Reverse logistics in humanitarian operations: challenges and opportunities", Journal of Humanitarian Logistics and Supply Chain Management, cilt:5, sayı:2, ss.253-274.

[36] Sphere Handbook, 2018.