Polonya’nın kuzeyinde, Baltık Denizi kıyısındaki tarihî Gdańsk kentinde yer alan Kraliyet Tersanesi ülkenin yakın tarihinde önemli rol oynamasının yanı sıra Dayanışma Hareketi’nin doğduğu yer olarak biliniyor. Farklı tarihî dönemlere tanıklık yapan çok katmanlı tersane günümüzde müze ve enstalasyonlar ile kentin endüstri ve modern tarihinin anlaşılmasına katkı sunarken bu bölgeyi tekrar kentin cazibe mekanına dönüştürüyor. 1980 yılında tersanedeki grev, işçilerin daha iyi çalışma koşulları, özgürlük ve sendika hakları taleplerini içererek bu hakların tanınmasına, Polonya'da diğer şehirlerde de benzer taleplerin ortaya çıkmasına ve bu süreç sonunda Dayanışma Hareketi'nin doğmasına yol açarken tersane de Gdańsk Anlaşması'nın imzalandığı yer olarak tarihe geçti.[1]

Uzun yıllar kapalı kalan tersane, 2018 yılında yönetim binası, demirhane, dükkânlar, itfaiye istasyonu ve rıhtım dahil olmak üzere 13 durak ile tanımlanan bir rota ile ziyarete açılırken, bu duraklardan ve dikkat çeken enstalasyonlardan biri de sanatçı Czesław Podleśny tarafından 2019 yılında kullanılmış endüstriyel malzemeler olan hurdalardan yarattığı “Castaways” oldu.[2] "Castaways" terimi genellikle deniz kazaları sonucu ulaşılması zor bölgelerde, ıssız adalarda veya okyanus ortasında mahsur kalan denizcileri veya gemi mürettebatını tanımlamak için kullanılırken Podleśny’in bu terimi kullanması endüstri mirasının kırılganlığına ve tarihi tersanenin döneminin en büyükleri arasında yer alırken kullanım dışı kalıp terkedildiği sürece bir atıf olarak yorumlanabilir. Terk edilmiş Kraliyet Tersanesi'nin rıhtımında sudan karaya art arda çıkan figürlerden oluşan kompozisyon iniş ve çıkışlarıyla hayatta kalmayı başaran insanı yansıtıyor. Burada yaratılan figürler tarihi tersaneden geriye kalan gemi motoru parçaları ve metal levhalar başta olmak üzere tüm hurdalar kullanılarak inşa edildi. İzleyicilerin çalışmalarını bir grup hurda metalden daha fazlası olarak görmelerini isteyen Podleśny yıllardır atıklardan ve hurdalıklarda bulunan malzemelerden nesneler yaratıyor. Sanatçının kendisinin de belirttiği gibi, heykellerini korozyona karşı özel olarak korumuyor çünkü doğal bir malzeme bozulması etkisi elde etmek isterken hurdanın yaşlanmasına ve değişmesine izin veriyor. Kentin endüstri mirası olan ve günümüzde turistik bir destinasyona dönüşen Gdansk tersanesinde rıhtımda duran bu heykeller insan hayatının kırılganlığını ve dönüşümünü tersanenin dönüşümüne de gönderme yaparak vurguluyor.

*Fotoğraflar yazar tarafından Nisan 2023’te çekilmiştir.

NOTLAR

[1] Lorens, P.,; Bugalski, Ł., 2021, “Reshaping the gdańsk shipyard—the birthplace of the solidarity movement. The complexity of adaptive reuse in the heritage context”, Sustainability, sayı:13, cilt:13, 7183.

[2] “The Imperial Shipyard Route”, https://stoczniacesarska.pl/en/newstories/imperial-shipyard-route/ [Erişim: 20.12.2023]