Her yıl Eylül ayında Yunanistan’ın Girit adasında düzenlenen Avrupa Mimarlık Okulları Bölüm Başkanları toplantısının dokuzuncusu bu yıl Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği’nin (Europen Association of Architectural Education – EAAE) evsahipliğinde 2-6 Eylül 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilidi.

Beklenenin üzerinde bir katılımın gerçekleştiği bu yılki toplantıya Avrupa’dan pek çok ülkenin katılımının yanısıra (İngiltere, İtalya, Slovenya, Romanya, Bulgaristan, Avusturya, Hollanda, Danimarka, Belçika, Fransa, İrlanda ve evsahipliğini üstlenen Yunanistan) Şili ve Amerika Birleşik Devletleri’nden de katılımcılar, gözlemci ve misafir konuşmacı statüsünde katılmışlardı. Sevindirici olan ise, bu yılki toplantıya Türkiye’den şimdiye kadar olan en geniş katılımın sağlanmış olmasıydı. Yıldız Teknik Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Gazi Üniversitesi mimarlık bölümü başkanlarının yanısıra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden Doğu Akdeniz Üniversitesi Dekanlık düzeyinde toplantıya katıldılar.

Toplantı sürecinde değinilen konular iki ana başlık altında toplanabilir: Öncelikli konu Avrupa Komisyonu’nun Nisan 2006 tarihinde aldığı karar doğrultusunda 384/85/EEC Mimarlık Yönergesi’nin (Architects Directive) yerine, Ekim 2007 tarihinden itibaren geçerli olacak 2005/36/EC sayılı Yeterlikler Yönergesi’nin (Qualifications Directive) koşulları ve etkileri idi. Bu yönergeler, mesleki yeterlikleri tanımladığı gibi eğitimin içeriği ve yapısı ile ilgili bilgileri de kapsamaktadır. İkinci konu ise, Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği kanalıyla Sokrates Programı çerçevesinde “Tematik Ağlar” başlığı altında yapılan Mimarlık Eğitiminin Yeterliliği çalışmasının ön sonuçları idi.

Avrupa Komisyonu’nun mesleklerin serbest dolaşımı bağlamında mesleki yeterliliklerin tanımladığı ve mesleklerin eğitim normları üzerinde çerçeve kararlar oluşturdukları 1985 yılından beri geçerli olan Mimarlık Yönergesi, Ekim 2007 tarihinden itibaren yerini 2005/36/EC Yeterlikler Direktifi’ne bırakacak. İki yönerge arasındaki farklılıkların neler olduğuna bakılacak olursa, öncelikle yeni yönerge, tüm meslekleri ayrı ayrı tanımlamak yerine tek bir çatı altında tanımlıyor. Yeni yönergede, mimarlık eğitiminin resmî süresini üniversite seviyesi bir kurumda minimum dört (4) yıl olarak tanımlanıyor. Mimarlık yönergesinin 3. Maddesi’nde yer alan mimarlık eğitim müfredatını oluşturan (UIA tarafından oluşturulan) on bir madde, yeni direktifte 46. Madde’de aynen korunuyor. Mimarlık eğitiminde Bologna Süreci’nin yeni yönergede belirtilen eğitim süresine nasıl entegre olacağı ise toplantıda sorun olarak dile getirilen ve tartışma yaratan konular arasında yer almaktadır.

Toplantı süresince, gerek Avrupa Birliği ülkeleri (ve özellikle yeni katılanlar) gerekse Avrupa Mimarlık Konseyi (ACE) sözcüleri, yeni Yeterlikler Yönergesi’nin sürecindeki belirsizler üzerine eleştirilerini bildirdiler. Öncelikle, Ekim 2007’ye kadar, özellikle birliğe yeni üye olmuş ülke okullarının akreditasyon için gerekli başvuruları yapmaları gerektiği, yapılmaması halinde ilgili okullardan mezun olan kişilerin diplomalarının akredite olamayacağı bildirildi. Bu anlamda mimarlık okullarının harekete geçmeleri için kısıtlı bir süre olduğu anlaşılıyor. Öte yandan, yeni yönergeye getirilen önemli bir eleştiri ise, karar alma sürecinde Avrupa Komisyonu’na teknik danışmanlık hizmeti veren Avrupa Mimarlar Konseyi, üye ülkelerin Meslek Odası Yetkilileri ve eğitimden sorumlu ulusal ajanslarından oluşan karma kurulun yeni direktif ile kaldırılacak olmasıydı. Bunun yerine uzman kurulun oluşturulacağı beklense de, hem kurulun temsiliyeti hem de yeterliliği, toplantılarda altı çizilen konular arasında yer aldı. Bunun yanısıra, ülkelerin kendi kriterlerini oluşturma sürecinde yasal ve prosedürsel belirsizliklerin olması yeni yönergeye getirilen diğer eleştirilerin arasında yer alıyordu.

Amerika Birleşik Devletleri’nde zorunlu olan ve uzun süredir kullanılan profesyonel meslek sigortası kavramı da, Avrupa mimarlık mesleği camiasında nispeten yeni bir kavram olarak konuşulmaya başlanmaktadır. Ancak farklı ülkelerin farklı kriterleri olacağından, yeni profesyonel meslek sigortası sisteminin nasıl işlerlik kazanacağı hâlâ çözümlenmeyi bekleyen sorular arasında yer almaktadır.

Toplantıda Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği kanalıyla Sokrates Programı çerçevesinde “Tematik Ağlar” başlığı altında Constantin Spiridonidis’in yürütücülüğünde yapılan “Mimarlık Eğitiminin Yeterliliği” çalışmasının ön sonuçları ve Avrupa’daki mimarlık okullarının yapılarına ilişkin dikkate değer veriler sunuldu. Buna göre 148.000 mimarlık öğrencisi ve 15.000 öğretim üyesi ile yapılan ankete göre, anketi yanıtlayanların % 61’i öğretim programlarının özgün olduğunu düşünürken, geriye kalan % 39’u özgün olmadığı görüşündeydi. Ankete katılan okulların % 39’u sadece yüksek lisans (master) ve dengi derece verdiği, % 12’sinin yüksek lisans sonrası programları da içerdiği (post graduate) ve % 48’nin doktora programına sahip olduğu belirtildi. (Şekil 1) Bu okulların % 44’ünün sadece eğitim odaklı (teaching oriented), % 7’sinin sadece araştırma odaklı (research oriented), geriye kalan % 49’unun ise her iki alanı da kapsayacak biçimde yapılandıkları ifade edildi. (Şekil 2) Mimarlık okullarının verdikleri eğitim derecesine göre yapılanmalarına bakılacak olursa, bu okulların % 26’sı 5 yıllık okullardır ve bu okulların önemli bir bölümü (% 64) tek dalda (mimarlık) kesintisiz eğitimi öngörmektedir. Bunu, belirli bir uzmanlık alanında çift dal takip etmektedir. Üç yıllık lisans derecesi ve (+) 2 yıllık mimarlık yüksek lisans eğitimi veren okulların oranı % 66’dır. Okulların % 4’ü 4+1 yıllık eğitimi benimserken, diğer % 4’lük kesimin 4 + x (yıl) formatını benimsediği ifade edilmiştir. (Şekil 3) Toplantıda 5+1 yıllık eğitimi benimseyen iki ülkenin (Portekiz ve İspanya) olduğu ifade edilmiştir.

*Şekil 1

*Şekil 2

*Şekil 3

Şekil 1. Araştırmaya katılan okulların verdikleri eğitim dereceleri

Şekil 2. Araştırmaya katılan okulların yapısı

Şekil 3. Araştırmaya katılan okulların eğitim süreleri

Yukarıda belirtilen anket çalışmasının ana hedefi, mimarın profesyonel faaliyetlerini etkileyen beceri (skills) ve yetkinlikleri (competency) belirlemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, bu çalışmanın sonuçlarının mimarlık okullarının eğitim hedeflerini yeniden oluşturmalarında araç olarak kullanılabilecekleri öngörülmektedir. Anket çalışması, halen mimarlık alanında profesyonel hizmet veren ofisler ve akademisyenler olmak üzere iki gruba yöneltilmiştir. Toplantıda ise yalnızca ilk grubu oluşturan mimarlık ofislerinin yanıtlarına ilişkin ön bulgular açıklanmıştır. Ülkelere göre farklılık göstermekle birlikte, profesyonellerin mimarlık eğitiminden beklediği en önemli on beceri ve yetkinlik aşağıda önem sırasına göre sıralanmıştır:

 Analitik ve eleştirel düşünebilme ve anlama becerisi geliştirebilme kapasitesi.

 Kişisel ve sosyal yetilerin sözlü, yazılı ve grafik ifadede etkin biçimde kullanılabilmesi.

 Disiplinlerarası ortamda çalışabilme becerisine sahip olmak.

 Üst düzeyde hem bağımsız hem de ortak çalışabilme becerilerine sahip olmak.

 Hem estetik hem de teknik gereksinimleri karşılayabilecek düzeyde mimari tasarım yapabilme becerisi.

 Bilgiyi pratiğe geçirebilme becerisi.

 Kullanıcıların gereksinmelerini de gözönünde bulundurarak maliyet ve yapı yönetmelikleri çerçevesinde tasarım yapabilme becerisi.

 Kanıt elde edebilme ve bunlardan gereken sonuçları çıkarabilme becerisi.

 “Öğrenme”yi öğrenme becerisi.

 Disiplinlerüstü düşünebilme becerisini geliştirmiş olmak.

İZLENİMLER

Mimarlık eğitimi üzerine sayısız çalışma neredeyse mesleğimizin formel eğitime geçmesinden bu yana yapılagelmektedir. Girit’te 9. Mimarlık Okulları Bölüm Başkanları Toplantısı’nda sunulan ve halen devam etmekte olan mimarlık eğitimine ait araştırmanın ön sonuçları, bugüne kadarki mimarlık eğitimi çalışmalarına da katkı yapabilecek ve biz akademisyenler için hem çarpıcı hem de düşündürücü bir çalışmadır. Ülkemizde özellikle son yıllarda mesleklerin serbest dolaşımı ve Avrupa Birliği entegrasyonu ile ivmelenerek mimarlık eğitimini yeniden ele alan faaliyetlerde, yukarıda ifade edilen unsurların da reform çalışmalarında kullanılabilecek dikkate değer unsurlar olduğunu düşünüyorum. Mimarlık eğitimini yeniden yapılandırma çalışmalarında, günümüz profesyonel hizmet koşullarında mimarlık mesleğinin icrasını bir kez daha düşünmemiz gereklidir. Ülkelerin sınırlarının belirsizleştiği yenidünya koşullarında, mimarlık ofisleri, dünyanın pek çok farklı noktasına teknolojinin de yardımıyla tasarım hizmeti sunabilmektedir. Zaman ve coğrafi mekân engellerinin aşıldığı, “24 saat mimarlık hizmeti” günümüz profesyonel ortamını işaret ediyor. Bu koşullar altında görünen o ki, sadece bilgi odaklı eğitim formatları yeni koşulları karşılamakta yetersiz kalacaktır. Değişen ve dönüşen koşulları okuyabilen, eğitimin yapısına yansıtabilen (tasarım stüdyoları ve kuramsal yapı) yenilikçi (innovative) eğitim formatları varolan profesyonel yaşamı sadece olduğu gibi kabul eden değil ama aynı zamanda sorgulayan bir bakışla tartışmalıdır.

Avrupa Mimarlık Okulları ağının bir parçası olarak, toplantı süresince ortaya konan sorunlarla (mimarlık araştırma alanının tanımlanması, akademisyen değerlendirme ölçütleri vb) paralel sorunlarımız var.

Avrupa farklı dil ve kültürel altyapıdaki onlarca ulustan oluşuyor. Ortak bir dilin yakalanması Avrupa Birliği çatısı altındaki ülkeler için bile sanıldığından zor. Tabii belki de soruyu başka türlü sormak da mümkün: Ortak dil arayışı bu kadar gerekli mi? Mesleklerin serbest dolaşımı işin içine girildiğinde içinden çıkılmaz bir hal almışa benziyor...

Sayısal verilere bakıldığında mimarlık eğitimi ile ilgili olarak, Bologna Süreci Avrupa mimarlık okullarının önemli bir bölümünce kabul görmüş gibi durmakla birlikte, şimdilerde sorulan soru, Bologna Süreci’nin eğitimde baştan beri arzu edilen “esnekliği” ve “çeşitliliği” sağlayıp sağlamadığıdır. Kişisel izlenimim, baştan süreci kabul ederken bu hayati sorunun göz ardı edildiği yönündedir. Gerek fakülteler gerekse ulusal ölçekte ülkemiz, mimarlık eğitiminin tartışıldığı bir ortamda gerek akademisyenler gerekse diğer ilgili aktörler olarak amacımız, adaptasyondan ziyade sorgulayıcı bakış açısını kaybetmeden ülkelerin tecrübelerinden yararlanmak olmalıdır.

Türkiye’de son birkaç yıla baktığımızda, aslında mimarlık alanında hem eğitim hem de meslek alanının tanımlanması için kurumsal yapılanmalarda önemli adımların atıldığını gözlenmektedir. Özellikle eğitim alanında MOBBİG (Mimarlık Okulları Bölüm Başkanları İletişim Grubu) önemli bir misyonu üstelenmekle birlikte, Mimarlar Odası, MİDEKON (Mimarlık Fakülteleri Dekanları Konseyi), MİAK (Mimarlık Akreditasyon Kurulu), vb. diğer kurumsal yapılanmaların ortak ve/veya koordineli çalışması ulusal platformda mimarlık mesleği ve mimarlık eğitimine üst düzey bir bakış açısı getirmekle birlikte, geniş katılımlı tartışma zeminine de olanak sağlamaktadır. Kurumsal yapılanmadaki sevindirici gelişmelere karşın ulusal ölçekte olduğu gibi, Avrupa Mimarlık Okulları ağı içinde de çözümlenmeyi, tartışılmayı bekleyen sorunlar çoğunlukta görünüyor.

KASIM 2006’DA MIMARLIK EĞİTİMİYLE İLGİLİ ÖNEMLİ ETKİNLİKLER YAPILDI

Kasım ayı içerisinde mimarlık eğitimi ile ilgili önemli etkinlikler gerçekleşti. Bunlardan ilki,

“Global Mimarlık Eğitim Alanı” temasından yola çıkarak mimarlık eğitiminde hareketlilik, nitelik, ortak çalışmalar, global dersler, global akademisyenlik gibi kavramların sorgulandığı 3. Mimarlık Eğitimi Forumu idi. İTÜ’nün evsahipliğinde 13-17 Kasım tarihleri arasında gerçekleştirilen forumda, Mimarlar Odası ve Mimarlık Eğitimi Derneği’nin (MimED) ortak yayını “MimED 2006 Öğrenci Ödülleri” katalogu katılımcılara sunuldu.

Diğeri ise, yaklaşık 10 yıldır her altı ayda bir, mimarlık okullarından birinin evsahipliğinde gerçekleştirilen, Mimarlık Bölümü Bölüm Başkanları İletişim Grubu (MOBBİG) toplantısının XXIII.sü idi. 13-14 Kasım tarihlerinde İstanbul Kültür Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü evsahipliğinde gerçekleştirilen toplantıya, 26 üniversiteden, dekanlar, bölüm başkanları ve bölüm temsilcileri ile Mimarlar Odası, genel başkan ve yönetim kurulu üyeleri katıldılar.

Kuzey Kıbrıs Mimarlık ve Eğitim Kurultayı Toplanıyor

Mimarlar Odası’nın her iki yılda bir düzenlediği Mimarlık ve Eğitim Kurultayları ile aynı amaca yönelik olarak benzer formatta, Kıbrıs Türk Mimarlar Odası tarafından Kuzey Kıbrıs’taki üniversitelerin mimarlık bölümlerinin katılımı ile “Kuzey Kıbrıs Mimarlık ve Eğitim Kurultayı” düzenleniyor. Nisan 2007’de gerçekleştirilecek Kurultay gündeminde görüşülecek konular ile ilgili, Lisans ve Lisansüstü Eğitim Çalışma Grubu; Meslek Pratiği Çalışma Grubu; Sürekli Mesleki Gelişim Merkezi Çalışma Grubu; AB ve GATS sürecinde Meslek Uygulaması Çalışma Grubu; Diğer Tasarım Gruplarıyla Ortak Çalışmalar Çalışma Grubu; Mesleğe Kabul Kurulu Çalışmaları Çalışma Grubu oluşturuldu. Türkiye’deki kurultayların gündeminde de işlenen konular ile ilgili Kuzey Kıbrıs özelinde çalışmaların değerlendirileceği çalışma grubu toplantılarına Mimarlar Odası tarafından gerçekleştirilen kurultayların deneyimlerini paylaşmak üzere çalışma aktarımı yapıldı. Ayrıca Kurultay sonuçları Kasım 2007’de Ankara’da gerçekleşecek Mimarlık ve Eğitim Kurultayı 4’e aktarılarak karşılıklı bilgi paylaşımı sağlanacak.