1965 yılında Varşova’da kurulan Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS), bu yıl birçok etkinlikle 50. yılını kutluyor. ICOMOS üyesi ülkelerde sempozyumlar, sergiler, yayınlar, geziler, yarışmalar yapılmakta. ICOMOS Türkiye de bir dizi toplantıyla bu önemli kuruluşu tanıtmakta; koruma alanındaki güncel gelişmeleri tartışmakta, bilinçlenmeyi artırmaya yönelik etkinlikler düzenlemektedir.

ICOMOS Türkiye’nin 50. yıl etkinlikleri 20 Nisan 2015’te İTÜ Taşkışla Binası’nda yapılan panelle başlamış, kurumun 1974’de kuruluşundan günümüze kadar geçirdiği süreçte görev alan üyeler, Venedik Tüzüğü, çağdaş koruma ilkelerinin Türkiye’de benimsenmesi ve yayılması, uluslararası ilişkiler, etkinlikler hakkında sunuşlar yapmışlardır. İstanbul’daki ilk toplantının ardından “ICOMOS’un Dünya Mirası Değerlendirme Ölçütleri” konulu ikinci toplantı Mersin’de, “Tarihî Çevre ve Biz” konulu üçüncü toplantı İzmir’de, “Türkiye’de Kültürel Miras Korumanın 50 Yılda Değişen Anlam, Kapsam ve Araçları” konulu dördüncü toplantı Ankara’da ODTÜ Mimarlık Fakültesinde gerçekleşmiştir.

ICOMOS 1965-2015

ICOMOS, anıt ve sitlerin bakım-onarımı, korunması ve değerlendirilmesi uygulamalarında kullanılan kuram, yöntem ve bilimsel tekniklerin geliştirilmesine çalışan bir sivil toplum örgütüdür. 1964 Mayısında Venedik’te toplanan koruma mimar ve teknisyenleri, farklı yaklaşımları, kuramsal tartışmaları sona erdirmek için, çağdaş korumanın temel ilkelerini tanımlayan Venedik Tüzüğü’nü ortaya koymuşlardır. Venedik Tüzüğü’nün giriş bölümü anıt koruma alanında ortak ilkelerle hareket etmenin gerekliliğine duyulan isteği yansıtmaktadır: “Geçmişten bir mesaj taşıyan, kuşakların mirası olan anıtlar eski geleneklerin yaşayan tanıkları olarak günümüze ulaşırlar. Her gün, insanlar insanlık değerlerinin birliğinin bilincine daha fazla varmakta ve eski eserleri bütün insanlığın ortak mirası olarak değerlendirmektedir. Onları gelecek kuşaklar için korumanın ortak bir sorumluluk olduğu artık kabul edilmiştir. Kültür varlıklarını özgünlüklerinin tüm zenginliğiyle geleceğe aktarmak görevimizdir. Bu nedenle anıtların korunması ve restorasyonu ile ilgili ilkelerin ortak bir uluslararası zemine oturtulması ve her ülkenin kendi kültür ve geleneği çerçevesinde bu ilkeleri uygulama sorumluluğunu alması gereklidir.”

Venedik Tüzüğü’nün imzalanmasından bir yıl sonra, 21-25 Haziran 1965 tarihleri arasında Varşova’da toplanan 26 delege ile gözlemci UNESCO, ICCROM ve ICOM huzurunda kurulan ICOMOS, bugün 144 ülkenin koruma alanında çalışan meslek adamını bir çatı altında birleştirmektedir. ICOMOS’un amaçları şöyle özetlenmektedir:

• Bütün dünyadaki koruma uzmanlarını biraraya getirerek, mesleki iletişim, bilgi ve deneyim alışverişi için ortam hazırlamak,
• Uzman meslek adamlarından oluşan kadrosunu uluslararası topluluğun hizmetine sunmak,
• Koruma ilkeleri, teknikleri ve politikaları konusundaki bilgileri toplamak, değerlendirmek ve yaymak,
• Koruma konusunda uzmanlaşan bilgi-belge merkezleri kurulması için ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak,
• Anıt ve sitlerin korunması, bakım-onarımı ve değerlendirilmesi konusundaki uluslararası anlaşmaların benimsenmesine ve uygulanmasına çalışmak,
• Koruma uzmanları yetiştirilmesi için uluslararası düzeyde eğitim programlarının hazırlanmasına katılmak.

 

ICOMOS’UN ORGANLARI

ICOMOS’un (www.international.icomos.org) Paris’te olan yönetim merkezinde sürekli olarak bulunan ve sekreteryayı yürüten, Belge Merkezi’ne başkanlık eden bir müdür bulunmaktadır. Merkezdeki büro (secretariat@icomos.org) uluslararası iletişimi sağlamakta ve yönetimin düzenli işleyişini kolaylaştırmaktadır.

GENEL KURUL

Üç yılda bir ICOMOS’un 10.700 üyesi büyük bir uluslararası sempozyuma katılmaya çağrılır. ICOMOS başkanının ve yönetim kurulunun seçildiği son genel kurul 9-14 Kasım 2014’te Floransa’da yapılmıştır. (Resim 1)

ULUSAL KOMİTELER

110 ülkede, koruma alanında çalışanlar ICOMOS’un etkinliklerine ulusal komiteleri aracılığıyla katkıda bulunmakta ve ulusal düzeydeki programları yürütmektedirler. Uluslararası ICOMOS’un kuruluşundan sonra, her kıtadan ülkeler merkeze üye olarak kendi komitelerini kurmuş ve örgütlerini güçlendirmişlerdir. ICOMOS’un dünya üzerindeki örgütlenmesi devam etmekte, her yıl yeni ülkelerin katılımıyla ICOMOS ailesi büyümektedir.

ICOMOS TÜRKİYE

ICOMOS hükümetlere bağlı olmayan, uluslararasıbir sivil toplumkuruluşudur. Bununla birlikte, birçok ülkede ICOMOS’ların etkinliği devlet tarafından desteklenmektedir. Türkiye’de de, kuruluşu Kültür Bakanlığı bünyesinde başlayan ICOMOS Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Türkiye ICOMOS’u 1974yılında kurulmuştur. (www.icomos.org.tr) İlk başkanProf. Dr. Ekrem Akurgal’dır. Daha sonra görev yapan Prof. Dr. Cevat Erder, etkinlikleri ve yayınları ile uluslararası alanda saygın bir koruma uzmanıdır ve 2003’de ICOMOS’un prestijliGazzola Ödülü’ne layık görülmüştür.

ICOMOS Türkiye’nin sanat tarihi, prehistorya, arkeoloji, mimarlık, şehircilik, kimya, fotogrametri ve korumayla ilgili diğer disiplinlere mensup 110 bireysel, 1 kurumsal üyesi bulunmaktadır. ICOMOS’un etkinlikleri gönüllü çabalar olarak yürütülmektedir. Büyük organizasyonlar için Kültür Bakanlığı, UNESCO ve yerel kuruluşlardan destek istenmektedir.

ICOMOS Türkiye Kültür Bakanlığı’na, Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ve yerel yönetimlere Dünya Mirası adaylık dosyalarının hazırlıklarında ve izleme süreçlerinde katkıda bulunmaktadır. Bu kapsamda Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, Bursa-Cumalıkızık, Diyarbakır Surları başvurularının hazırlanma aşamaları anılabilir. Dünya Mirası’nın korunması ve yönetiminde en iyi sonuçları almak için de ICOMOS yol gösterici olmakta, bilimsel katkıda bulunmaktadır. İstanbul, Kapadokya, Nemrut, Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası yönetim planı ve onarım projelerinin hazırlanmasında birçok ICOMOS Türkiye üyesi görev almıştır.

ICOMOS Türkiye çalışmalarıyla uluslararası koruma ilkelerinin yurt sathında yaygınlaşmasına, koruma uygulamalarının niteliğinin yükseltilmesine çalışmaktadır. (Resim 2) Bu kapsamda yerel meslek insanlarının koruma ilke ve yaklaşımlarını daha iyi tanımaları ve benimsemeleri için 2013 yılında ICOMOS Türkiye Mimari Miras Koruma Bildirgesi hazırlanmıştır. (www.icomos.tr)

ICOMOS DANIŞMA KURULU

Bütün dünyadaki ICOMOS ulusal komitelerinin ve bilimsel komitelerin başkanları yılda bir kez toplanarak güncel konuları tartışır ve çalışma programını geliştirirler. Danışma kurulları sırasında dünyanın çeşitli kıtalarına bağlı uzmanlar bölgelerine göre oluşan gruplar (Asya, Avrupa, Amerika ve diğer kıtalara göre bölünen kümeler) biraraya gelerek yıllık etkinlik raporlarını sunar ve ortak sorunları görüşürler. ICOMOS’un kuruluşunun 50. yılı dolayısıyla Avrupa ICOMOS grubu bu yılki toplantısını 22-24 Haziran 2015 tarihleri arasında Varşova’da yapacaktır. Polonya ICOMOS’u tarafından düzenlenen toplantının konusu “Dönüşümdeki Kültür Mirası: 21. Yüzyılda Koruma Sorunları, Öngörüler”dir. (www.icomos.poland.org/icomos50/en)

ULUSLARARASI BİLİMSEL KOMİTELER

ICOMOS’un malzeme, arkeolojik, kırsal ve kentsel alanlar, endüstri mirası, sunum ve koruma konularında 28 bilimsel komitesi bulunmaktadır. Belirtilen alanların uzmanları bu komiteler içinde birlikte çalışarak en son gelişmeleri değerlendirir, uluslar arasında bilgi alışverişinin sağlanmasına katkıda bulunur, kendi alanlarında uygulanmasını yararlı buldukları ilkeleri belirleyerek tüzükler geliştiririrler. Düzenledikleri sempozyumlar ve yönettikleri ortak projeler aracılığıyla koruma alanındaki son gelişmeleri geniş kitlelere duyurur ve koruma camiasının kullanımına sunarlar.

Koruma alanının değişik uzmanlarını biraraya getiren bilimsel komiteler şöyle sıralanmaktadır: Kültür Mirasını Belgeleme (CIPA); Koruma ve Restorasyon Kuram ve Felsefesi (Theophilos); Eğitim; Arkeolojik Sitlerin Yönetimi; Sualtı Kültürel Mirası; Kaya Sanatı; Duvar Resmi; Tarihî Kentler ve Köyler (CIVVIH); Yöresel Mimari; Kültürel Peyzaj; Kaleler ve Askeri Miras (ICOFORT); 20. Yüzyıl Mirası; Mimari Miras Strüktürlerinin Analizi ve Restorasyonu (ISCARSAH); Risklere Hazırlık (ICORP); Ortak Mimari Miras; Kültürel Miras Alanlarının Yorum ve Sunumu (ICIP), Kültürel Yollar, Kültürel Turizm, Kutuplardaki Kültür Mirası; Taş; Ahşap (IWC); Kerpiç Mimari Miras; Vitray; Soyut Kültürel Miras; Koruma Ekonomisi Yasal, Yönetimsel ve Parasal Konular. (Resim 3)

BELGE MERKEZİ

UNESCO ve ICOM’la birlikte çalışan ICOMOS Belge Merkezi dünyanın bütün bölgelerini, anıt ve sitlerin korunmasıyla ilgili her konuyu kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. Merkez bütün araştırmacılara ve kuruluşlara açıktır. (centre-doc-icomos@unesco.org)

DÜNYA MİRASI SÖZLEŞMESİ

ICOMOS Dünya Mirası Komitesi’nin çalışmalarında ve sözleşmenin uygulamasında görev alan bir danışman kuruluştur. Halen Dünya Mirası Listesi’nde yer alan 779 kültürel ve 31 karmaşık (doğal ve kültürel) sitin izlenmesi ve her yıl Dünya Mirası Listesi’ne girmesi önerilen anıt ve sitler için hazırlanan dosyaların incelenmesinde ICOMOS resmî danışman kuruluş olarak görevlidir. ICOMOS üyeleri sayesinde sahip olduğu bilimsel birikim ve işbirliği ağını UNESCO Dünya Mirası Merkezi’nin (www.unesco.org/whc) hizmetine sunmaktadır.

ICOMOS üyesi uzmanlar dünya mirasına aday gösterilen kültürel anıt ve sitlere ait dosyaları inceler ve yerinde inceleme yaparak başvuru konusu kültür mirasının özgünlük, bütünlük ölçütlerini sağlayıp sağlamadığını, korunma durumunu, iyi yönetilip yönetilmediği konularını değerlendirirler. Yerinde incelemeye ek olarak, masabaşında inceleme yapılır ve başvurunun kabul edilip edilmemesi gerektiği konusunda oluşan ICOMOS görüşü Dünya Mirası Komitesi’ne sunulur.

ICOMOS’UN GELİŞTİRDİĞİ KORUMA TÜZÜKLERİ

1964’te Venedik Tüzüğü’nün oluşturulmasından sonra, onun tanımladığı ilkeleri uygulamaya koymak için dünya çapında örgütlenen ICOMOS, zaman içinde gelişen konulara, gereksinimlere yanıt vermek için, malzeme, yapı tipleri, tarihî yerleşmeler, arkeolojik koruma alanlarında uzmanların çalışmaları ile ilkeler tanımlamış, tüzükler oluşturmuştur. (Resim 4) Bunlar şöyle sıralanmaktadır:

1981 Tarihî Bahçeler (Floransa Tüzüğü)

1987 Tarihî Şehirler

1990 Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi

1996 Sualtı Mirasının Korunması ve Yönetimi

1999 Kültürel Turizm Tüzüğü

1999 Tarihî Ahşap Strüktürleri Koruma İlkeleri

1999 Yöresel Mimari Tüzüğü

2003 Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu için İlkeler

2003 Duvar Resimlerinin Korunması ve Restorasyonu için İlkeler

2008 Kültürel Yollar Tüzüğü

2008 Kültürel Miras Sitlerinin Yorumu ve Sunumu ile İlgili Tüzük

2011 Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajları için ICOMOS-TICCIH Ortak İlkeleri

2011 Tarihî Kentler ve Kentsel Alanların Korunması ve Yönetimi için Valetta İlkeleri

ULUSLARARASI 18 NİSAN ANITLAR VE SİTLER GÜNÜ VE RİSK ALTINDAKİ KÜLTÜREL MİRAS

Kültür mirasına yönelik ilgiyi bir günde yoğunlaştırmak fikri ilk kez 18 Nisan 1982’de önerilmiş ve 18 Nisan günü Uluslararası Anıtlar ve Sitler Günü olarak belirlenmiştir. Kültür mirası bütün insanlığın malı olarak değerlendirildiğinden, 18 Nisan günü kültür mirasının korunması için uluslararası dayanışmayı pekiştirmek amacıyla da kutlanmaktadır. UNESCO’nun desteğiyle ICOMOS tarafından başlatılan bu anma gününde dünyanın birçok ülkesinde etkinlikler düzenlenlenmektedir.

2000 yılında ICOMOS Merkez Yönetimi bütün ulusal komitelere çağrı yaparak tehlikede olan kültür mirası hakkında bilgi toplamış ve 70 ülkeden derlenen veriler biraraya getirilerek Heritage@Risk World Report (Tehlikede Olan Kültür Mirası Dünya Raporu) adlı bir kitap yayınlanmıştır. 2000 yılında toplanan tehlikede olan kültür mirası raporlarından, bütün dünyada geleneksel kırsal yerleşmelerin, tarihî köylerin hızla bozulduğu ve yok olduğu saptanmış, bu nedenle 2001 yılı Anıtlar ve Sitler Günü’nün sloganı “Tarihî Köylerimizi Kurtaralım” olarak belirlenmiştir.

ICOMOS bundan sonra her yıl hazırlanan Tehlikede Olan Kültür Mirası Dünya Raporu’unda en fazla tehdit altında olan yapı / anıt türünü veya gruplarını, sitleri ve kültürel peyzajları büyüteç altına alarak, bir önceki yıldan bu yana olan olumlu gelişmeleri de aktararak, kamuoyunun dikkatini acil koruma sorunlarına çekmeyi planlamıştır.

2002 yılı 18 Nisan Anıtlar ve Sitler Günü için “20.Yüzyıl Mirası’nın Korunması” teması belirlenmiş, bu vesileyle 18 Nisan 2002’de İstanbul’da ulusal, 18-20 Mayıs 2002 tarihleri arasında, yine İstanbul’da uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir. 20. yüzyıl mirasının korunması için geliştirilecek evrensel ölçütlerin belirlenmesi ve birçok ülkedeki koruma uygulamalarını tanımak açısından yararlı olan toplantıya sunulan bildiriler ICOMOS Türkiye tarafından kitaplaştırılmıştır. Sonraki yıllarda 18 Nisanlar Sualtı Kültür Mirası, Eğitim Yapıları, Endüstri Mirası, Kültürel Peyzaj gibi temalarla kutlanmıştır.

ICOMOS’UN KÜLTÜR MİRASININ KORUNMASINA KATKILARI

Venedik Tüzüğü’nden hareketle kurulan ICOMOS dünyanın dört bir yanında koruma alanında çalışan, birikim sahibi meslek insanlarını biraraya getirmekte, onları bünyesinde iletişim ağıyla birbirine bağlamaktadır. Bilgi ve deneyimleri birleştirilen uzmanlar, ihtiyaç duyulan yerlere hizmet götürerek, kültür mirasının korunması için bilimsel ve teknik dayanışma olanağı sunmaktadırlar. ICOMOS’un disiplinlerarası ve çokuluslu işbirliği ağı, kültür mirasının korunması için değerli bir uzman ve bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Bilinçli çabalarla, koruma ilke, teknik ve politikaları konusundaki güncel bilgilerin derlenip, değerlendirilmesi, etik değerlere vurgu yapılması, koruma alanının güvenli bir geleceğe yönelmesi, risklerin denetlenmesi açısından çok önemlidir. ICOMOS, anıtlar, arkeolojik alanlar, tarihî yerleşmeler, kültürel peyzajlar için geliştirdiği standart ve tekniklerle dünyanın kültür mirasının korunmasına yön veren, öncülük eden bir kurumdur.

* Bu yazı ICOMOS Türkiye Milli Komitesi 1999-2005 Dönemi Başkanlığı ve 2014-2017 dönemi İkinci Başkanlığı görevini sürdüren Prof. Dr. Zeynep Ahunbay tarafından ICOMOS Türkiye adına hazırlanmıştır.