369
OCAK-ŞUBAT 2013
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

  • MİMARLIK Dergisinin Elli Yıllık Birikimi
    Ali Artun, 1975-1980 arasında Mimarlar Odası'nda Araştırma Sekreteri, Yayın Komitesi Üyesi, Genel Sekreter. Galeri Nev Kurucusu. İletişim Yayınları Sanathayat Dizisi Editörü

YAYINLAR



KÜNYE
KONUT

Bir Yaşam Tercihi Olarak Kapalı Siteler: İstanbul için Bir Çalışma

Şengül Yalçınkaya Erol, Yrd. Doç. Dr., KTÜ Mimarlık Bölümü
Ayhan Karadayı, Yrd. Doç. Dr., KTÜ Mimarlık Bölümü

İstanbul’da seçtikleri dört kapalı site yerleşiminde yaptıkları araştırmalarında yazarlar, konut sakinlerinin kapalı sitelerde oturma tercihlerinin, tüketim kültürünün bir yansıması olarak daha çok sınıf, sosyal ve ekonomik gücün göstergesi temelli olduğunu savlıyorlar.

TÜKETİM KAVRAMI

Tüketim kavramının anlamı özellikle kapitalizm ile birlikte üretim biçiminde meydana gelen bir dizi değişim ile farklı boyutlara taşınmıştır. Kapitalist süreçte Fordist üretim biçiminin görüldüğü dönemde kitlesel tüketim desteklenmiştir. Zaman içerisinde kitlesel tüketimde yaşanan bazı sorunlar bireysel tüketimi destekleyecek yeni üretim biçimini, esnek üretimi de ortaya çıkarmıştır.(1) İletişim ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda kapitalizm yeni bir biçim almıştır. Küreselleşme olarak değerlendirilen ve günümüzde de yaşanmaya devam edilen bu dönemde tüketim evrensel bir boyut kazanmıştır.

Kapitalizmin yaşanmaya başlandığı ilk günden günümüze ortaya çıkan çeşitli üretim ve tüketim biçimlerinin temelinde kapitalizmin kârlılığı yer almaktadır. Sistemin odağında tüketim vardır ve tüketimin sürekliliği için reklamlar, kredi kartları, moda, yeni yaşam biçimleri, alışveriş mekânları gibi araçlar kullanılmaktadır. Kapalı sitelerin konut ihtiyacını karşılamanın yanında kullanıcısına sunduğu olanaklar ve sınıf, ekonomik ve sosyal gücün yansıtıldığı bir simge durumuna gelmesi, onu tüketim araçları arasına dahil etmektedir. Makalede, sitelerin tüketime konu olmasında etkili olan yaşam biçimleri araştırılmaktadır.

YAŞAM BİÇİMİ

Kapitalist dönemde özellikle küreselleşme ile birlikte tüketim, tüketicilerin statü ve yenilik aramak, kendilerini toplumun geri kalanından ayırmak için ürün ve hizmetleri elde etmeye çalıştıkları bir kültüre dönüşmüştür.(2) Özellikle günlük yaşam içerisinde tüketim bir yaşam biçimi haline gelmiştir. Chaney yaşam biçimini, kültürel yapılara bağlı şekillenebilmesine karşın, bazı eşyaların, yerlerin ve zamanların kullanılış şekli olarak tanımlamaktadır.(3) Featherstone ise kişinin vücudunun, giysilerinin, konuşmasının, boş zamanları değerlendirme şeklinin, yeme-içme tercihlerinin, evinin, arabasının, tatil seçimlerinin ve bunun gibi diğer tercihlerin kişinin yaşam biçimini gösterdiğini savunmaktadır.(4) Böylece kişi tükettiği nesne ile tercihlerini ortaya koymakta ve tüketilen ürün yaşam biçiminin göstergesi olmaktadır.

Yaşam biçiminde ortaya çıkan bu yeni algıda mekân da çeşitli görevler üstlenmektedir. Bu mekânlar arasında yer alan kapalı siteler de, kullanıcısını toplumun geri kalanından ayırarak ve belli bir sınıfın, sosyal ve ekonomik gücün göstergesi olarak tüketilmeyi beklemektedir.

KAPALI SİTELERDE SUNULAN YAŞAM BİÇİMİ

Kapalı sitelerde vurgulanan en önemli nokta, satın alınan şeyin yalnızca bir konut olmadığı, bir “yaşam biçimi” olduğudur.(5) Sitelerde yaşayanlar benzer tüketim alışkanlıklarına ve belli bir satın alma gücüne sahip insanlardan oluşmaktadır. Sitelerin sunulan yaşam biçiminin genel özelliği ise:

İzole Bir Ortamda Yaşam: Başta güvenlik olmak üzere kentlerde yaşanan çeşitli sorunlardan uzak durmak isteyen gruplar için bu sitelerde izole bir yaşam sunulmaktadır. Bu site çevresinde oluşturulan yüksek duvarlar, teknolojiye dayalı güvenlik önlemleri, kontrollü giriş-çıkışlar ve özel güvenlik görevlileriyle oluşturdukları atmosfer ile fiziki ve psikolojik olarak izole bir ortam sağlamaktadırlar.(6) (Resim 1-5) Böylece site içerisinde yaşayan “seçkinler”, dışarıdaki “ötekilerden” kendilerini ayırdıkları bir yaşam sürmektedirler.

Seçkin Bir Yaşam: Kapalı sitelerde inşaat sürecinden, taşıdıkları mimari özelliklerin sunumuna kadarki süreçte sürekli farklılığa, başkalığa ve seçkinliğe vurgu yapılmaktadır.(7) Böylece çevresiyle birlikte bir yaşam biçimini simgeleyen bu yerleşmelerde oturmak ve ötekilerden ayrışmış olmak, yaşayan kişiye kendini “seçkin ve ayrıcalıklı “ hissettirmektedir. (Resim 6-8)

Yüksek Standartlı Konut: Modern yaşam ile birlikte edinilen yaşam biçimi, alışkanlıklar, moda vb. etkenler konutta daha iyi ve yeniyi sunmayı gerektirmiştir. Özellikle üst gelir grubuna yönelik konutlarda seçilen malzemenin yanında standartların üzerinde salon büyüklükleri, ayrı bir yemek odası, yatak odalarında banyo ve giyinme odaları, kış bahçeleri, hobi odası, sauna, hizmetli odası gibi ek işlev alanlarının da yer aldığı görülmektedir.

Boş Zaman Aktiviteleri: Sitelerde hitap ettiği kitle ve onlar için kurgulanan yaşam biçimine bağlı olarak farklı aktiviteler sunulmaktadır. Konut, kullanıcısına çevresindeki spor alanları, kişinin zevk ve uğraşlarına yönelik olarak tasarlanmış mekânları ile birlikte sunulmaktadır. (Resim 9-11)

KAPALI SİTELERDE YAŞAM BİÇİMİ: İSTANBUL ÖRNEĞİ

Makalede, kapalı sitelerde sunulan yaşam biçiminin gerçek hayatta ne ölçüde varolduğu araştırılmaktadır. Çalışmanın özgünlüğü, sunulan yaşam biçiminin kullanıcı tarafından ne derece özümsendiği ve hayata geçirildiği bilgisinin kullanıcıdan alınmasında aranmaktadır. Bunun için konut kullanıcısına bir anket uygulanmıştır: Sitenin kullanıcı tarafından seçilmesindeki neden ile konut ve konut yakın çevresinde yer alan açık / yarı açık ve kapalı mekân tercihleri ve kullanım sıklıkları kapsamı araştırılmıştır. Makalede örneklem alanı, İstanbul’da yaşayan üst gelir grubuna yönelik konut grupları arasından seçilmiştir. İstanbul kentinin seçilmesinin temelinde, küreselleşmenin etkilerinin en çok hissedildiği kent olması, çok farklı büyüklüklerde ve özelliklerde güvenlikli siteleri barındırması, ülkenin en büyük metropolü ve en kalabalık nüfusuna sahip olması, tarihî değerleri ve taşıdığı ekonomik, sosyal ve kültürel özellikler yer almaktadır. Siteler seçilirken, Eminönü ilçesi merkez alınarak 0-10 km, 10-20 km ve 20-30 km, 30-+ kilometrede yer alan zonlar belirlenmiştir. 10-30 km zonda yer alan TEM, E5 gibi otoyollar üzerinde veya yakın olma koşulu ve 2000-2005 yılları arasında yapılmış olma kriterleri gözetilmiştir. Çalışma alanı 4 güvenlikli siteden oluşmaktadır. Bu siteler My Town, Ardıçlı Evleri, Palmiye Sitesi ve Aquacity 1’dir. Anket, konut sayısına bağlı olarak toplam 104 kişiye uygulanmıştır.(8)

Alan Çalışmasının Değerlendirilmesi

  • Kullanıcı özellikleri: Ankete katılanlar ile ilgili kullanıcı özellikleri Tablo1’de verilmiştir. Kullanıcı özellikleri ile ilgili dikkat çeken nokta ailenin gelir ve gider durumu ile ilgilidir. Çoğunluk 4-5 bin TL gelir ve 3-4 bin TL gider şeklinde belirtmiştir. Sitelerdeki yaşam koşulları ve hitap ettikleri kitle gözönünde bulundurulduğunda, gelir ve gider verilerinin yanıltıcı olduğu düşünülmektedir. Bunu destekleyecek diğer veriler ise araç sahipliliği ve mülkiyet durumudur. Kullanıcıların önemli bir çoğunluğu iki araç sahibidir ve kendi evlerinde oturmaktadır.
  • Kişisel özellikler % Kişisel özellikler % Kişisel özellikler %
    Cinsiyet   Aile tipi   Mülkiyet Durumu  
    Kadın 63,3 Yalnız 2,2 Ev sahibi 84.0

    Erkek

    36,7

    Çekirdek aile

    92,3

    Kiracı 16.0
        Geniş aile 5,5    
    Yaş   Oturma süresi   Ailede çalışan sayısı  

    30’dan küçük

    7,2

    1 yıldan az

    4.0

    Emekli

    4.7

    30-40 arası

    33,7

    1-2 yıl

    14.0

    1kişi

    45.3

    41-50 arası

    37,3

    3-4 yıl

    35.0

    2 kişi

    40.7

    51 ve üzeri

    21,7

    5-6 yıl

    33.0

    3 kişi

    7.0

        7-8 yıl 14.0 4 kişi 2.3
    Eğitim Durumu   Ailenin aylık toplam geliri   Ailenin aylık toplam masrafı  

    İlköğretim

    1,1

    2.000-3.000 TL

    17.9

    1.000 -2.000 TL

    26.3

    Lise

    20,9

    4.000-5.000 TL

    33.3

    3.000 -4 000 TL

    36.8

    Üniversite

    65,9

    6.000-7.000 TL

    23.1

    5.000-6.000 TL

    26.3

    Yüksek Lisans

    9.9

    8.000-9.000 TL

    2.6

    9.000-10.000 TL

    10.5

    Doktora ve üzeri 2.2 10.000 TL ve üzeri 23.1    
    Konutta yaşayan kişi sayısı   Araç sahipliliği   Daha önce oturulan il  

    1kişi

    2.2

    Yok

    5.8

    İstanbul

    90.8

    2 kişi

    12.1

    1 araç

    39.5

    Diğer

    9,0

    3 kişi

    35.2

    2 araç

    45.3

       

    4 kişi

    46.2

    3 araç

    9.3

       
    5 ve üzeri 4.4        
    Meslek   Daha önce oturduğunuz ev tipi   Daha önce oturulan ilçe  

    Ev hanımı/Emekli

    33.8

    Kent içinde apartman

    50.0

    Kadıköy

    40.7

    Finans Sektörü

    17.6

    Kent içinde sitede

    17.4 Büyükçekmece 14.0

    Mühendis

    10.8

    Kent içinde kapalı site

    15.2

    Bakırköy

    11.6

    Devlet

    10.8

    Kent dışında kapalı site

    3.3

    Üsküdar

    7.0

    Ticaret

    9.5

    Müstakil konut

    8.7

    Merkez

    4.7

    Asker

    8.1

    Lojman 5.4

    Ümraniye

    4.7
    Diğer 9.6     Diğer 17.5

    Tablo 1. Kullanıcı özellikleri

    • Konutun özellikleri: Konut tipi olarak çoğunluk apartman / normal daire (% 62.4) seçeneğini belirtmiştir. Bunu müstakil konut / dubleks (% 17.8), müstakil konut / tripleks (% 14.9) ve 5 katlı ve üzeri apartman / dubleks daire (% 5.0) takip etmektedir. Konut büyüklüğü en çok 100-200 m2 (% 68.4) arasında değişmektedir. Bunu 251 m2 ve üzeri (% 11.7), 100 m2 altı (% 10.5) ve 201-250 m2 (% 9.5) takip etmektedir. Konutlar ağırlıklı olarak 4 odalı (% 36) ve 5 odalıdır (% 31). 6 ve daha üzeri oda bulunanların oranı ise % 19’dur. 3 odalı konutlar % 11’i, 2 odalı konutlar % 3’ü oluşturmaktadır. Konutların % 46.5’u balkonludur.

    • Sitelerdeki yaşam biçimi: Sitelerdeki yaşam biçimi ile kullanıcıların siteyi seçme nedenleri arasındaki ilişkiye bakıldığında, sitelerde yaşayanların yaşam biçiminin temelini oluşturan güvenlik, tercih nedenleri arasında ilk sıralarda yer almıştır. İstanbul’un deprem bölgesinde yer alması ilk tercihte depreme karşı güvenliğin vurgulanmasına ve ikinci sırada sitede can ve mal güvenliğinin sağlanmış olması tercihlerinin belirtilmesi, sitelerde sunulan izole yaşam biçiminin tercih edildiği göstermektedir. (Tablo 2)
    • Maddeler Önem düzeyi (puan)
      Depreme karşı güvenliğin sağlanmış oluşu 326
      Sitede can ve mal güvenliğinin sağlanmış oluşu 263
      Sitede açık ve yeşil alanların oluşu 247
      Konutun ihtiyaçları karşılayacak fonksiyonda ve büyükte oluşu 169
      Sitede çeşitli sosyal etkinliklerin oluşu 60
      Yapı yoğunluğunun düşük oluşu 57
      Yatırım için uygun oluşu 50
      Ana ulaşım ağlarına yakın oluşu 50
      İş yerine yakın oluşu 46
      Sosyal statüsü yüksek oluşu 39

      Tablo 2. Kapalı siteyi seçme nedenleri

      Site içinde geçirilen zaman ve site içinde zaman geçirmedeki aktivite tercihlerine bakıldığında kullanıcıların yarıdan fazlasının iş hariç her gün site dışına çıktığı görülmektedir. (Grafik 1)

      Site içerisinde hafta içi ve hafta sonu zamanlarını nasıl değerlendirdiklerine bakıldığında, her iki durum için ise ağırlıklı olarak evde zaman geçirme seçeneği dile getirilmiştir. (Tablo 3) Zaman geçirme tercihleri ise ağırlıklı olarak konut veya site dışına çıkma şeklinde belirtilirken konut yakın çevresindeki olanaklar ile ilgili olarak yürüyüşün dışında boş zaman değerlendirme ile ilgili hiç bir madde öne çıkmamıştır. Hem site dışına çıkış sıklığı hem de zaman değerlendirme tercihlerine bakıldığında kapalı sitelerde yaşam biçimi olarak çokça sunulan boş vakitlerinin değerlendirildiği bir mekan olma öngörüsü desteklenmemektedir.

      Maddeler Önem düzeyi (puan)

        Hafta içi Hafta sonu
      Evde zaman geçirme 339 297
      Yürüyüşe çıkma 179 168
      Site dışına çıkma 153 233
      Site içinde ev ziyaretinde bulunma 78 51
      Açık ve yeşil alanlarda komşular ile görüşme 98 94
      Sosyal tesislerde komşular ile görüşme 72 41
      Site içindeki sosyal tesislere gitme 65 62
      Bahçeyle ilgilenme 65 79
      Çocuk oyun alanlarından yararlanma 55 70
      Site içi alış-verişe gitme 49 30

      Tablo 3. Sitede hafta içi ve hafta sonu zamanın değerlendirilmesi ile ilgili önem düzeyi sonuçları

      Site içinde donatıların kullanım tercihleri ve kullanım sıklığına bakıldığında spor merkezi ve kuaför donatımı dışındaki olanaklar, özelliklerine bağlı olarak beklenen kullanım sıklığına sahiptir. (Tablo 4) Ayrıca donatımların kullanım sıklığının kullanıcı özellikleri ile ilişkisi değerlendirildiğinde kafe ve restoran kullanımı cinsiyete göre değişim göstermektedir. Erkekler kadınlara göre kafe ve restoranı daha sık kullanmaktadır.(9)

      Donatımlar Kullanım Sıklığı (%)

        Hergün Haftada bir veya birkaç gün Ayda bir veya birkaç gün Hiç Olanak yok
      Alışveriş 39.5 24.7 14.8 21.0 -
      Kafe 4.6 41.4 33.3 20.7 -
      Restoran 2.2 28.9 37.3 31.3 -
      Spor Merkezi 5.3 36 18.7 40 -
      Kuaför 0 10.6 22.4 25.9 41.5
      Kreş 5.5 3.6 1.8 56.4 32.7

      Tablo 4. Sitede sunulan donatımların kullanılma sıklığı

      Sitedeki açık ve yeşil alan kullanım tercihleri ve kullanım sıklıkları değerlendirildiğinde yürüyüş yapma, çocuk oyun alanlarını kullanma ve otopark çoğunlukla her gün kullanılmaktadır. Yüzme havuzu, tenis kortu ve basketbol sahası ise çoğunluk tarafından haftada bir veya birkaç kez kullanılmaktadır. Voleybol ve futbol sahaları ise çoğunluk tarafından hiç kullanılmamaktadır. (Tablo 5)

      Açık ve yeşil alanlar Kullanım Sıklığı (%)

        Hergün Haftada bir veya birkaç gün Ayda bir veya birkaç gün Hiç
      Yüzme havuz 29,7 58,1 10,8 1,4
      Tenis kortu 6,3 49,2 20,6 23,8
      Basketbol sahası 11,1 40,0 11,1 37,8
      Voleybol sahası 2.2 35,7 11,9 50,0
      Futbol sahası 5.3 31.6 15.8 47.4
      Yürüyüş 50,7 31,3 13,4 4,5
      Çocuk oyun alanları 36,5 26,9 7,7 28.8
      Dinlenme alanları 30,2 45,3 15,1 9,4
      Otopark 92,9 2,9 1,4 1,4

      Tablo 5. Sitedeki açık ve yeşil alanların kullanım sıklığı

      Konutta geçirilen zaman ve konutta mekan kullanım tercihlerinde ise, konutta uyku dışında geçirilen zaman çoğunluk hafta içi 5-9 saat, hafta sonu ise 10-15 saat arasındadır. (Grafik 2) Kullanıcının sitedeki zamanının önemli çoğunluğunu konut içinde geçirdiği görülmektedir. Ayrıca hafta içi evde geçirilen sürenin kullanıcı özelliklerinden cinsiyet ile ilişkisine bakıldığında farklılık görülmektedir. Erkekler hafta içi evde 0-4 saat geçirirken kadınların ise 10-15 saat geçirmektedir. Diğer kullanıcı özelliklerine göre konutta geçirilen süre farklılık göstermemektedir.(10) Konutta zamanın hangi mekânda geçirildiği ile ilgili soruya da en çok, hafta içi (% 46) ve hafta sonu (% 56) salonda geçirdiklerini belirtilmişlerdir. Bunu hafta içi % 23.2 ve hafta sonu % 10.5 ile mutfak izlemiştir.

      SONUÇLAR

      Kapalı sitelerin güvenlik, yüksek standartlı konut ve açık ve yeşil alanların var olduğu bir ortam sunması nedeni ile tercih edildiği görülmektedir. Burada çizilen tabloya bakıldığında İstanbul’un deprem bölgesinde yer alması, insanların yaşam biçimini etkilediği görülmektedir. Sitelerde sunulan yaşam biçimi ile insanların bunları tercih etmelerindeki nedenler örtüşmektedir. İnsanlar sunulan bu yaşam biçimini istemektedir. Fakat sitede bu yaşam biçiminin uygulanmasına gelindiğinde, sitede yaşayanların çoğunun iş hariç her gün düzenli olarak site dışına çıktıkları ve site sakinlerinin kentle bağlarını koparmadığı görülmektedir. Bunu hafta içi ve hafta sonu mekân tercihlerinde de görmek mümkündür. Site dışına çıkmak öncelikle yapılan aktiviteler arasındadır. Kapalı sitelerde iş dışındaki yaşamın site içerisinde, özel mekânlarda geçirme şeklinde sunulan yaşam, kullanıcı tarafından benimsenmemiştir. Ayrıca kullanıcı site içerisinde önemli bir zamanını konut içerisinde geçirmekte, konut yakın çevresini ağırlıklı olarak yürüyüş için kullanmaktadır. Sitelerde sunulan yaşam biçiminin bir yönü olan boş zaman aktivitelerinin beklenen ölçüde kullanılmadığı görülmektedir. Site içerisindeki yaşam biçiminde bazı olanakların kullanımı da cinsiyete göre farklılık göstermektedir.

      Sonuç olarak konutların tercih ediliş nedenleri ile kullanılan mekân tercihleri ve kullanım sıklıkları değerlendirildiğinde, sitelerin mekânsal olarak kullanılmadığı daha çok sınıf, sosyal ve ekonomik gücün göstergesi olduğu görülmektedir. Bu durum toplumda ortaya çıkan tüketim kültürünün konuttaki yansımasıdır. Kapalı sitelerin kent üzerindeki olumsuz etkileri gözönüne alındığında, ilerisi için kullanıcı gereksinimlerinin dikkate alındığı, tüketim kültürüne yenilmeyen yeni konut alanlarının üretilmesi sağlanmalıdır.

      NOTLAR

      1. Şengül, H.T. 2002, “Tüketim Toplumu, Tüketim Kültürü ve Tüketim Merkezleri”, Ege Mimarlık, sayı:40-41, ss.8-9; Dağtaş, E ve B. Dağtaş, 2006, “Tüketim Kültürü, Yaşam Tarzları, Boş Zamanlar ve Medya Üzerine Bir Literatür Taraması”, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, sayı:4/14 Bahar, ss.4-31.

      2. Belk R.W. 1998, “Third Word Consumer Culture”, Research in Marketing, Supplement 4 Marketing and Development: Toward Broader Dimensions (Ed.) E. Kumcu ve A.F. Fırat, JAI Press Inc, Greenwich.

      3. Chaney, 1999, Yaşam Tarzları (Çev.) İrem Kutluk, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.

      4. Featherstone M. 1996, Postmodernizm ve Tüketim Kültürü (Çev.) Mehmet Küçük, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.

      5. Bali, R.N. 2007, “Modern Sitelerde Yaşam: Çılgın Kalabalıktan Uzak”, Tarz-ı Hayat’tan Life Style’a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekanlar, Yeni Yaşamlar, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.110-124.

      6. Blakely E.J. ve M.G.Synder, 1997, Fortress Aerica: Gated Communities in The United States, Brookings Institution Press, Washington DC; Atkinson, R. ve J. Flint, 2004, “Fortress UK? Gated Communities, The Spatial Revolt of The Elites And Time-Space Trajectories of Segregation”, Housing Studies, cilt: 19, sayı:6, ss.875-892.

      7. Alver, K. 2007, Siteril Hayatlar: Kentte Mekansal Ayrışma ve Güvenlikli Siteler, Hece Yayınları, İstanbul.

      8. Erol Y.Ş. 2011, Dışa Kapalı Sitelerde Mimariye Dayalı Yaşam Kalitesinin İrdelenmesi: İstanbul Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, KTÜ Mimarlık Fakültesi, Trabzon.

      9. Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda kafe (x2:1,814, df:3, p:0,008, p < 0.05) ve restoran (x2:11,159, df: 3, p:0,011, p < 0.05) kullanımının cinsiyete göre değişim gösterdiği tespit edilmiştir.

      10. Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda hafta içi evde geçirilen sürenin (x2: 8,444, df: 2, p: ,015, p< 0.05) cinsiyete göre değişim gösterdiği tespit edilmiştir.

      RESİMLER

      * Görsel belgeler aksi belirtilmedikçe yazara aittir.

      6. http://www.istanbulsaraylari.com [7 Kasım 2012]

      7. http://www.inceklife.com [7 Kasım 2012]

      8. http://www.ormanada.com [7 Kasım 2012]

      Bu icerik 11483 defa görüntülenmiştir.