Bilimsel ve teknolojik ilerlemeler toplumsal yaşamın her ayrıntısını yeniden tanımlarken dünya nüfusu artmakta ve yapılı çevre değişmektedir. Değişim, hiç olmadığı kadar hızlı ve devasa boyutlarda inşaatlarla gerçekleşmektedir. Bu yoğun yapılaşmanın arz ve talebi, mimaride önemli ölçüde bir kalite sorununu gündeme getirmektedir. Tek yapı, kentsel ya da çevresel ölçekte ortaya çıkan kalitenin(!) sorgulanması, gelişmişlik sınırı ne olursa olsun ülkelerin tartışma platformlarının konusu olmaktadır. Çünkü önümüzdeki dönemin “birçok insan yerleşmesindeki sosyal ve işlevsel bozulmadan kaynaklanan ciddi ve karmaşık sorunları da beraberinde”getireceği öngörülmekte,“küresel kentleşme ve bunun sonucunda mevcut çevrelerin tükenmesi, ciddi bir konut, kentsel hizmet ve sosyal altyapı sıkıntısı ve mimarların yapılı çevre projelerinden gittikçe daha çok dışlanması” sorunlarının neden olacaklarından mimarlık ortamı kaygı ve endişe duymaktadır. (1) Günümüzün küresel nitelikli yapılanmasının mimarlık alanında yarattığı bu kuşkular çeşitli önlemler almaya yol açmaktadır. Bu bağlamda “mimarlık mesleğinin en iyi şekilde uygulanabilmesi için kabul edilecek usulleri ve mesleğin ulaşmayı hedeflediği” standartlara ilişkin mutabakatlar (2) oluşturulmaktadır. Bu mutabakatlar ile “eğitim, eğitimin akreditasyonu, mesleki deneyim / yetişme / stajyerlik, mesleki bilgi ve yeteneğin kanıtlanması, kayıt / lisans / sertifika, hizmet temini, etik ve davranış, sürekli mesleki gelişim, meslek pratiğinin kapsamı, mesleği uygulama şekilleri, mesleğin bir başka ülkede uygulanması, fikir eserleri / telif hakkı, mimarlık meslek kuruluşlarının rolü” gibi konular ele alınmaktadır. (3)

Mutabakat başlıklarından özellikle “kişinin niteliklerinin resmî ve yasal olarak tanınması ve o kişiye mimarlık yapma hakkının verilmesi işlemi” (4) olarak tanımlanan “kayıt / lisans / sertifika” temel konulardan biridir. Çünkü bu hakkı kazan kişi mimarlık mesleğini yapabilmektedir. Birçok ülkede, “mimar” unvanı ile iş yaşamında yer almak ve uygulama yapabilmek yasalar ile düzenlenmiş olan kayıt / lisans / sertifika hakkının elde edilmesi ile gerçekleşmektedir. Sadece kendisine ruhsat verilen kişiler bu unvanı kullanabilmekte ve uygulama yapabilmektedir. Ancak bu prosedürün derinliği ülkelere göre farklılık göstermektedir.

Bazı ülkelerde, kişilere mimarlık yapma hakkının verilmesine yönelik yasal mevzuat ve örgütlenme, son derece ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Örneğin Birleşik Krallık’da konu, “Bir mimar olarak kayıt edilmek için uzun (toplamda nadir olarak 7 yıldan az süren) ve zorlu bir akademik çalışma ve uygulamalı iş deneyimi sürecinden geçmek gerekir.”ifadesi ile tanımlanmaktadır. Ancak, Mimar Kayıt Kurulu’nun asgari eğitim koşulunu, uygulamalı staj deneyimini yerine getirmiş olan adaylara,“belirtilen bir mimarlık sınavından geçmesini şartkoşabileceği” debelirtilir. Bu koşullar sadece yeni mezun ve Birleşik Krallık vatandaşları için tanımlanmamıştır. Bu nedenle prosedür esnek bir yapılanmaya sahiptir. Mevzuat, Avrupa Birliği ülkeleri (European Economic Area / EEA) vatandaşları ya da Avrupa Birliği ülkeleri vatandaşı olmayıp belirtilen yeterliliklere sahip kişiler, mimarlık mesleği alanındaki kazanımları ile seçkin bir şekilde öne çıkanlar, yeniden kayıt yaptıracak kişiler, mesleki deneyimde zaman aşımı yaşamış kişiler gibi geniş bir tanımlamaya sahiptir. Bu nedenle de eğitim, uygulama deneyimi, sınav koşulları her bir kategori ya da birey için esnek olarak belirlenebilme kapasitesi taşımaktadır. (5)

Amerika Birleşik Devletleri’nde ise “mimar” unvanı ile iş yaşamında yer almak hakkı eyalet kayıt kurulları tarafından verilmektedir. Ulusal düzeyde eyalet kurullarını Mimarlık Kayıt Kurulları Ulusal Konseyi (National Council of Architectural Registration Boards / NCARB) temsil etmektedir. Kayıt ve ruhsat politikalarının uygulanmasında NCARB ve üye eyalet kurulları birlikte çalışmaktadır. Eyalet kurulları, kayıt için başvuranların beceri, bilgi ve yeteneklerini değerlendirmek üzere bir sınav yapmaktadır. Sınavda, NCARB’ın, Mimar Kayıt Sınavı (Architect Registration Examination / ARE) kullanılmaktadır. Sonuç olarak, NCARB, kayıt ve ruhsat işlemleri için adaylardan, Ulusal Akreditasyon Kurulu (National Architectural Accrediting Board / NAAB) tarafından akredite edilmiş bir mimarlık programından mezun olmuş ve belirli koşulları olan Stajyer Geliştirme Programı’nı (Intern Development Program / IDP) yerine getirmiş ve ARE sınavından geçmiş olmayı istemektedir. (6)

Her iki yapılanmada da “eğitim”in yanı sıra “mesleki deneyim / yetişme / stajyerlik” konularındaki yeterliliklerin ve “mesleki bilgi ve yeteneğin kanıtlanması”nın mimarlık mesleğini uygulamak için alınması gerekli “kayıt / lisans / sertifika” için koşul olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, “mimar” unvanını alarak mimarlık mesleğini uygulayacak adayların değerlendirilmesinde, bireye özgü özelliklerin ortaya çıkarılabilmesi için esnekliği olan bir ayrıtılandırmanın olduğu da gözlenebilmektedir.

Ülkemizde ise mimarlık meslek alanı, 3458 Sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun ve 6235 Sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu nedenle, mesleğe kayıt işlemi TMMOB Mimarlar Odası tarafından yapılmaktadır. Ancak mevcut yasal mevzuata bağlı olarak, adayın 4 yıllık lisans eğitimi veren bir mimarlık programından mezun olması yegane koşul olarak tanımlamaktadır. Başka bir deyişle meslek Odası, sadece “eğitim” koşuluna göre işlem yapmaktadır.

Ülkemizde, gerek uluslararası imzalanmış antlaşmalar, gerek AB Birliği müktesebatına uyum nedeni ile eğitim ortamı yeniden yapılandırılırken tüm meslek alanlarının yeterlilikleri konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda, çok sayıda meslek gurubunun düzenlemesini kapsayan 21 Eylül 2006 tarih ve 5544 sayılı Mesleki Yeterlilikler Kurumu Kanunu oluşturulmuştur. Kanunun amacı, “Ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek üzere Mesleki Yeterlilik Kurumunun kurulması, çalışma usûl ve esaslarının belirlenmesi ile ulusal yeterlilik çerçevesiyle ilgili hususların düzenlenmesini sağlamaktır.” Nitekim, kanun kapsamında kurulan çeşitli sektörlere ait komiteler “meslek standartlarının ulusal meslek standartı olarak kabul edilebilmesi” için çalışmalar yapmaktadır. (7) Ancak aynı kanun ile “en az lisans düzeyinde öğrenimi gerektiren ve mesleğe giriş şartları kanunla düzenlenmiş olan meslekler ”inbu kapsam dışında bırakıldığı ifade edilmektedir. Kendi meslek yasası olan mimarlık da bu kanun kapsamı dışında kalmaktadır.

Ulusal ve uluslarası mimarlık ortamının yeniden yapılanma süreci bir fırsat olarak görülerek, Türkiye’de mimarlık alanında uzun zamandır çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalarda, ulusal ve uluslararası bağlamda özellikle mimarlık eğitim ve uygulama alanı yeniden ele alınmaktadır. Mimarlar Odası, Mimarlık Bölümleri Başkanları İletişim Gurubu (MOBBİG), Mimarlık Fakülteleri Dekanları Konseyi (MİDEKON) tarafından sürdürülen çalışmaların önemli çıktılarından biri Mimarlık Akreditasyon Kurulu’nun (MİAK) kurulmasıdır. Mimarlık Akreditasyon Kurulu’nun temel amacı “mimarlık eğitimini değerlendirme ve yetkinlik çalışmaları aracılığı ile geliştirmektir. Böylece, daha iyi eğitilmiş ve kalitesi yükseltilmiş mimarlar yetiştirilerek toplum refahının ileri götürülmesi hedeflenmiştir.” (8) Önemli bir diğer çıktı ise Mimarlık Mesleğe Kabul Kurulu’nun (MiMEKK) kurulması için kararlar alınmasıdır.

Mimarlık ortamının vardığı sonuç, kamu yararı açısından, nitelikli ve sürdürülebilir bir yapısal çevrenin gerekli yeterliliklere sahip meslek insanları tarafından oluşturulabileceğidir. Bu gerçekten hareketle evrensel ilkeler bağlamında mesleğe kabul edilmenin yeniden planlanması gündeme gelmiş, TMMOB Mimarlar Odası 42. Dönem Yönetim Kurulu 8 Temmuz 2011 tarihli 24. toplantısında Mesleğe Kabul Kurulu’nun kurulmasına karar vermiştir.

Mimarlık Mesleğe Kabul Kurulu’nun amacı, mimarlık eğitimi veren kurumlardan mezun olup, ”mimar” unvanını almak ve “mimarlık” mesleğini yapmak üzere Mimarlar Odası’na başvuranların, “mesleğe kabul sürecini” tanımlamaya yönelik çalışmalar yapmaktır. Burada mesleğe kabul süreci tanımlanırken, uluslararası örnekler, mutabakatlar dikkate alınarak yeni bir yapılanma içinde olmak önemsenmelidir. Bu ise “eğitim”, “mesleki deneyim / yetişme / stajyerlik” konularındaki yeterliliklerin ve “mesleki bilgi ve yeteneğin kanıtlanması”nın vazgeçilemez koşullar olduğunun ön kabulüdür. Ancak, bu çerçevede oluşturulacak “değerlendirme ölçütleri” ile Mimarlık Mesleğe Kabul Kurulu amacına ulaşabilir. Bu ön kabul, ülkemizin mevcut yasal mevzuatı ile çelişir görünmekle birlikte, uluslararası antlaşmalara bağlı olarak yeni yasal mevzuatın oluşması her an söz konusudur.

Mimarlık ortamı, bu yeni yapılanmalara hazırlıklı olmalıdır. Mevcut durumun haklarını da gözeten bağımsız, adil, yaratıcı niteliklere sahip, konunun temel ilkelerini tanımlayan, günümüz mimarlık ortamının çok disiplinli yapısını dikkate alarak esnek bir yapılanmayı içeren alt ya da yan kurulları olan bir örgütlenme biçimi öngörülmelidir. Bu bağlamda, ulusal ve uluslararası olgular, yürürlükteki politikalar, yöntemler ve değerlendirme ölçütleri gözden geçirilerek değişiklikler önerilmelidir. Bunu gerçekleştirirken, mimarlık alanının doğrudan ya da dolaylı ilişkiler içinde olduğu mevcut kurum ve kuruluşlarla iletişim içinde olunması hedeflenmelidir. Mimarlık Mesleğe Kabul Kurulu yapılanmasını mimarlık alanına kazanım olarak dönüştürmek dileği ile.

NOTLAR

1. “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”, 2004, Revize Edilmiş Metin, (çev.) Tuğçe Selin Tağmat, www.mo.org.tr

2. www.mo.org.tr

3. “Mimarlık Pratiği için Tavsiye Edilen Uluslararası Profesyonellik Standartları Konusunda UIA Mutabakat Metni”, (çev.) Aykut Ülkütekin, Arif Şentek

4. “Mimarlık Pratiği için Tavsiye Edilen Uluslararası Profesyonellik Standartları Konusunda UIA Mutabakat Metni”, (çev.) Aykut Ülkütekin, Arif Şentek

5. Mimarlık Kayıt Kurulu / Architects Registration Board / ARB, 1997 yılında Parlamento tarafından çıkarılan bir yasa / Mimarlar Yasası ile kurulmuştur . Bkz. “Routes to Registration as an Architect in the United Kingdom / Birleşik Krallık’ta Mimar Olarak Kayıt Prosedürü”, çev. Tuğçe Selin Tağmat. Ayrıtılar için: www.arb.org.uk

6. “Amerika Birleşik Devletleri’nde Mimarlık Mesleği ile İlgili Düzenleme ve Örgütlenmeler”, (çev.) Bülend Ceylan, www.myk.gov.tr. Ayrıntılar için: www.ncarb.org

7. Halen dört mesleğe ilişkin “Ulusal Meslek Standardı” hazırlanmıştır: www.myk.gov.tr

8. www.miak.org