Son yıllarda tasarım, mimarlık, yapım alanlarında öğrencilere yönelik olarak düzenlenen gerek ulusal gerekse uluslararası yarışmaların artması birçok nedenle sevindiricidir.

Yarışmalar gerek süreci gerekse sonucu itibarıyla öğrencinin mesleki gelişimini destekleyen etkinliklerdir:

Yarışmalar öğrencinin standart mimarlık eğitim programları ile edindiği yaratıcılık, beceri ve bilgi edinmeye dayalı niteliklerinin pekiştirilmesine katkı sağlayan, mesleki eğitiminin kazandırdığı birikimlerini farklı alanlarda değerlendirmeye yönelik girişimci ve yaratıcı etkinlikler için yüreklendirici fırsatlar yaratan, henüz öğrenciyken ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleşen deneyimlerin paylaşımını ve karşılıklı bilgi akışını destekleyecek iletişim altyapısını oluşturan “extra” tasarım alıştırmalarıdır.

Öğrenciler arası mimari proje yarışmaları gündemdeki önemli konulara mimarlık öğrencilerinin ilgisini yönlendirmenin etkili yoludur:

Gündemdeki başlıca konuların mimarlık boyutunun araştırılması ve tartışılmasına ortam oluşturan yarışmalar, öğrencilere konuya ilişkin duyarlılık, altyapı ve bilgi birikimi kazandıran tasarım alıştırmalarıdır.

Tasarım ve yapım sektöründe değişen, gelişen ve çeşitlenen yöntem, malzeme ve teknoloji ile tanışma ve çalışma ortamının geliştirilmesi açısından yararlıdır:

Üniversite sanayi işbirliğinin öğrenciler düzeyinde desteklenmesi ve genç mimar adaylarının mesleki yaşama geçiş ve uyum sürecinin hızlandırılması, iş becerilerinin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır.

Yarışmalar mesleki rekabet bilincini geliştiren alıştırmalardır:

Yarışmalar öğrencinin mesleki rekabet ortamının kendi eğitim kurumu ve ülkesi ile sınırlı olmadığının ayrımına varmasını sağlamaktadır. Yarışmaya sunulan ürüne ve içinde yer aldığı kentsel/yaşamsal çevreye dair önerilerin arasında kendi yerinin farkına varmak, öğrencinin öz gelişimine önem vermesi açısından yüreklendirici olmaktadır.

AVRUPA MİMARLIK OKULLARI ÖĞRENCİLERİNİN KATILIMINA AÇIK MİMARİ TASARIM YARIŞMASI: “YAŞLILARIN YAŞAM ÇEVRESİNE DAİR YAKLAŞIMLAR”

Yaşlıların yaşam koşullarını iyileştirme alanındaki çalışmalar günümüzde tüm toplumların gündeminde ağırlıklı olarak yer almaktadır; çok sayıda araştırma ve çalışma sürdürülmektedir. Avrupa ülkelerinde bu alanda yaratıcı düşüncelere ulaşmak üzere, gerek mimarların gerekse mimarlık öğrencilerinin katılımına açık olarak düzenlenmiş yarışmalar bulunmaktadır.

Bunlardan biri EAAE(1)-AG2R(2) girişimi olan “Reflections on the Living Environment of Old Persons: Yaşlıların Yaşam Çevresine dair Yaklaşımlar” temalı mimari tasarım yarışmasıdır. Yarışmanın amacı, düzenleyen kuruluşlar tarafından şöyle belirlenmektedir.

“Yarışma katılımlarının mimari tasarım eğitimi içinde çalışılması önerilen başlıca yöntemdir. Tüm Avrupa mimarlık okullarının tasarım stüdyolarında bir dönem boyunca konunun ayrıntılı olarak irdelenmesi önemsenmektedir. Özellikle tasarımın kavramsal boyutunun geliştirilmesi ve mimari ihtiyaç programının oluşturulması, Avrupa ülkelerindeki konuyla ilişkin ulusal eğilimlerin çözümlenmesi ile bu sosyal çalışmadaki aktörlerin rolleri ve etkilerini öğrenmek açısından değerli bir çalışmadır. Bu konudaki bilgi birikiminin sağlanması ve araştırmaların derinleştirilmesi mimarlık eğitmenlerinin önemli çabasını gerektirmektedir. Öte yandan, uluslararası bir yarışmada ele alınması çok güçlü bir teşvik olmaktadır. Öneri tasarımların iki aşamalı olarak ele alınması beklenmektedir. İlki ihtiyaç programının geliştirilmesi ikincisi programın materyalize edilmesidir. Programın oluşturulmasında tasarım stüdyosu yürütücülerinin konuyla ilişkili kurumlarla işbirliği sağlaması; ülkelerindeki başlıca yaklaşımları, beklentileri, eksikleri saptaması; öğrencilerle paylaşarak vizyon kazandırması gerekli görülmektedir. Yerel ayırımların kavranması açısından bu önemlidir.”(3)

Bu bağlamda Gazi Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü Atölye 1(4) 2003-2004 ders yılı 1. döneminde “Reflections on the Living Environment of Old Persons: Yaşlıların Yaşam Çevresine dair Yaklaşımlar” Yarışması’nı tasarım stüdyosu konusu olarak vermiştir. Çalışmanın öğrencilere tanıtımı şöyle yapılmıştır:

Ulusların uygarlık düzeylerini gösteren önemli öğelerden biri de toplumun çeşitli kesimlerine sunulan nitelikli yaşamsal koşullardır. Bu anlamda gereksinmeleri en yoğun kesimi yaşlılar oluşturmaktadır. Varolan uygulamalarda başlıca iki yaklaşım vardır. Birinci yaklaşım yaşlıların yaşamlarını sürdürmelerine yardımcı donanımları, personeli ve kaçınılmaz olarak sağlık hizmetleri bulunan çeşitli tesislerde barınmaları ve bakımlarının sağlanması ve/veya çeşitli sosyal hizmetler örgütlenmeleri aracılığıyla yaşlılara kendi evlerinde çeşitli bakım ve sağlık hizmetlerinin sunulmasıdır. Bu tesisler sunduğu hizmetlere göre “yaşlılar evi”, “yaşlı bakımevi”, “huzurevi”, “düşkünler evi”, “yaşlı barınma ve dinlenme tesisleri” gibi isimler almaktadır. İkinci yaklaşım ise, yaşlının kendi ev ve aile ortamında yaşamını sürdürmesi ve destek bakım ve sağlık hizmeti alınsa da bakım sorumluluğunun aile ve yakınlar tarafından karşılanmasıdır. Geleneksel toplumlarda ikinci yaklaşım sıklıkla benimsenirken modern toplumlar birinci yaklaşımı benimsemekte ve geliştirmektedir. Her iki yaklaşımda da olumlu ve olumsuz yanlar bulunmaktadır. En uygun koşulun sağlanması disiplinlerarası çalışmayı gerektirmektedir. Hedeflenen yaşlıya ailesinden, sosyal çevresinden ve kentsel toplumsal yaşamdan kopmadan, kendini gereksiz ve dışlanmış hissetmeden, tüm işlevsel, sosyal ve kültürel gereksinmelerinin karşılandığı, mutlu ve gönüllü olarak katıldığı ve en önemlisi kimseye bağımlı olmadığı bir yaşam ortamının sunulmasıdır.

Bu dönemin mimari proje konusu olarak “Yaşlılar Evi” başlığı altında sunulan konu yukarıda ilkesel yaklaşımları ile tanımlanan yaşam ortamının sosyal, kültürel ve mimari olarak tasarlanmasıdır. Tasarımlarınızın, kendi kuşağınızın yaşamının 3. ve 4. evreleri için öngörülen yaşam ortamına hazırlık olması beklenmektedir. Her tasarımcı yaşlılar evi için özgün tasarım ölçütleri ve mimari ihtiyaç programını belirleyerek tasarımlarını bu doğrultuda geliştirmelidir. Bu bağlamda yaratıcı girişimci deneysel ancak kuram ve yararlılık dengesi kurulmuş çalışmaların ortaya çıkması desteklenmektedir.

Konuyla ilgili olarak verilen arsa, Ankara’da Emek Mahallesi’nde, konut yerleşimi içinde, kentsel servisler açısından gelişkin, ancak fiziksel açıdan dönüşmeye yüz tutmuş bir yapı adasıdır. Her tasarımcı bu ada içerisinden, kendi tasarım ölçütleri doğrultusunda yeterli büyüklükte bir yer seçerek tasarımında kullanacaktır.(5)

Dönem boyunca 4., 5., 6. ve 7. yarıyıllardan toplam 36 öğrenci konu üzerinde çalışarak “Yaşlılar Evi” tasarımlarını geliştirmiştir. Dönem sonunda iki öneri seçilerek yarışmaya teslim edilmiştir. Bu önerilerden Nil Ece Beken ile Tahsin Erbil İnce’ye ait olan proje Mansiyon ile ödüllendirilmiştir.(6)

DEĞERLENDİRME

Projeler Mayıs 2004’de Paris’te değerlendirilmiş, Eylül 2004’de sergilenmiş ve ödül töreni yapılmıştır. Jüri, tanınmış mimar Mario Botta başkanlığında, EAAE başkanı James Horan ve AG2R Başkanı Jean-Louis de Mourgues katılımıyla, Fransız Sanat ve İletişim Bakanlığı, Mimarlık ve Vakıflar Mirası Müdürlüğü’nün himayesinde toplanmıştır. Aralarında Polonya, Belçika, İtalya, Slovakya, Bulgaristan, Yunanistan, Fransa, Almanya, Romanya, Lichtenstein, İsveç, Makedonya, İspanya, İsviçre, Portekiz, Finlandiya ve Türkiye’nin bulunduğu 20 ülkenin 40 okulundan gelen 75 proje ile bu yarışma beklenen başarıyı sağlamıştır. (7)

NİL ECE BEKEN İLE TAHSİN ERBİL İNCE’NİN ÖNERİSİ

VE TASARIM YAKLAŞIMLARI ÜZERİNE

Tasarımın kavramsal yaklaşımı “değişimde aynıyı aramak” teması ile belirlenmektedir. Yaşlı insan fiziksel ve psikolojik olarak değişmiştir. Yaşlılar evine gelmekle ise mekân değiştirmiştir. Bu değişiklikler içinde yaşamda aynılığı özlemektedir. Bu özlemi dönüşmeye yüz tutmuş bir kent parçasında, eskinin aynılığı üzerine kurulu mekânsal ve yaşamsal yapılanma ile bağdaştırmak üzere tasarlanmaktadır.

Eskiden ne, nerede, nasıl yapılıyorsa, bu mekânda karşılıklarını bulabilmek; cadde, sokaklar, komşu yapılar ve komşularla görsel temas kurabilmek; odayı ev gibi hissetmek; yeşili görebilmek; her evin iç avluya açılmasıyla dışı, içten de yaşayabilmek; farklı yerlerde, farklı kişilerle, farklı eylemler için buluşmak; kimi mekânlarda kimi etkinliklerin, kentlilerin de katılımına açılmasını sağlayabilmek; Böylece yaşam, önce ve sonra olarak dilimlere bölünmeksizin sürerken, çevrenin fiziksel ve sosyal dokusunun yapı içine çekilerek, yaşlıları yaşamdan ve kentten soyutlamamak amaçlanmıştır.

Bu nedenlerle tasarımda varolan dokunun yorumlanarak dönüşmesiyle kurgulanacak yaşantının mekânları, bahçeler yerine yeşil atriumlar, evler yerine odalar ve cadde sokak ilişkilerini kurmaya yarayan koridorlar kullanılarak elde edilmeye çalışılmıştır. Böylece “değişimde aynıyı arama” temasına ulaşmak hedeflenmiştir.

Tasarımın ihtiyaç programı yorumu “Süreklilik” teması ile belirlenmektedir.

YAŞAMIN SÜREKLİLİĞİ: İnsan ömrü, yaşanan ve yaşanmayanlardan oluşan film şeridi gibi, kopmadan akıp gitmeli yaşam boyunca. Oyuncular yaşlansa da, köşeye çekilip izlemektense; dingin bir kareden bile olsa yaşama katılmalı. İnsan yaşadığı sürece, toplumun parçası olduğu gibi kentin de parçası olmayı sürdürmeli.

KENTSEL DOKUNUN SÜREKLİLİĞİ: Kentin süreklilik içinde ‘değişimde aynıyı arama’ çabasıyla iki yüzü farklı bir kent parçasında, kentin akıcılığını sürdürmek… Dolu, boş, yeşille kentsel dokuyu yeniden yorumlayıp geçirgen örtüyle kentten koparmadan kapatmak...

KAMUSAL ZEMİNİN SÜREKLİLİĞİ: Kenti belli noktalardan içeri çekerek, kentin geri kalanıyla buluşmak; dışarıdakine içi seyrettirmek yerine ikisini kaynaştırmak…

MEKÂNSAL SÜREKLİLİK:

AVLULARDA - Evden, yağmuru içeri alan avlulara açılmak; kapalı bir kutuya hapis olmadan yaşamak… Toplumdan soyutlamadan hayata dahil edebilmek, serbestçe yaşamayı desteklemek…

TERASLARDA - İçin dışı olan teraslarda, dışarıyı da yaşamak...

KORİDORLARDA - Kalkabilen bölmeler –camlarla-, mekân içinde sıkışmayıp kente açılabilmek

İLETİŞİM SÜREKLİLİĞİ: İçte- dışta, aşağıda-yukarıda olabilmek; farklı zamanları istediği gibi yaşamak her zaman; gençlikte-yaşlılıkta, içeride–dışarıda; ama kamusal alanda farklı insanlarla farklı yerlerde(8)…

Nil Ece Beken ile Tahsin Erbil İnce’nin önerileri yarışmanın amacını çok iyi kavrayan ve tasarım yaklaşımlarının iyi ifade edildiği proje olarak övgü toplarken, sunuş niteliği de dikkat çekmektedir. Öğrencilerin çalışması aldığı ödül ile başarıya ulaşmıştır. Yarışmaların başarısı ise öğrencilerin tasarım alıştırmalarının sağladığı yaratıcı ve girişimci birikimin, mimarlık sektöründeki araştırma ve çalışmalara katacağı tazelik, güç ve heyecan ile belirlenebilir.

NOTLAR

1. EAAE - Eropean Association for Architectural Education (Avrupa Mimarlık Eğitimi Derneği) Ayrıntılı bilgi için bakınız: www.eaae.be

2. AG2R, merkezi Paris Fransa’da bulunan sağlık ve yaşam sigortası şirketi. Ayrıntılı bilgi için bakınız www.ag2r.com.fr

3. Yarışma şartnamesinden alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız http://concours-aeea.ag2r.com veya http://competition-eaae.ag2r.com

4. GÜMMF Mimarlık Bölümü’nde mimari tasarım dersleri, sayıları 4-6 arasında değişen dikey kurgulanmış atölyeler tarafından yürütülmektedir. Atölye 1 çalışma grubu Doç.Dr. Nur Çağlar, Yrd.Doç.Dr. Zeynep Uludağ, Öğr.Gör.Dr. Adnan Aksu, Öğr.Gör. Erdal Sorgucu ve Araş.Gör. Murat Sönmez’den oluşmaktadır.

5. Atölye 1’in her dönem öğrencilerine dağıttıkları dönem çalışma konusu, teması ve programının tanıtım broşüründen alınmıştır.

6. GÜMMF adına yarışmaya sunulan ancak dereceye giremeyen diğer öneri Zeynep Yağmur’un projesidir.

7. Katılan okullara internet aracılığıyla dağıtılan yarışma sonuçlarında Ödül dağılımı şöyledir:

Birincilik Ödülü: Anna Gjureska, Dimitar Krsteski, Kalina Donevska, Ljupco Sackarovski (University S.S. Cyril i Methodius, Mimarlık Fakültesi, Üsküp, Makedonya)

İkincilik Ödülü: Hopfner and Schelcher (l'Ecole d'architecture de Nancy, Fransa)

Üçüncülük Ödülü: Adela Toma (University of Architecture and Urbanism Ion Mincu of Bucharest, Bükreş, Romanya)

Mansiyonlar:

1. Nil Ece Beken, T. Erbil İnce (Gazi Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Türkiye)

2. Céline Jegourel, Hélène Nicodeme (l'Institut Supérieur d'Architecture Saint Luc of Brussels Belçika)

3. Alberto Saez Rodriguez (Universidad Europea of Madrid, İspanya)

4. Sini Kukkonen (Helsinki University of Technology, Finlandiya)

5. Anca Mitrache, Guilder Cristache, Mihaela Cosmin Dumitru, Ana Maria Marcu, Iulia Negoescu (University of Architecture and Urbanism Ion Mincu of Bucharest, Bükreş, Romanya)

6. Andreas Heierle, Silke Schnidrig, Massimo Ferrari and Anna Andreachi (Academia di Architettura di Mendrisio, İsviçre)

8. Tasarımın açıklama raporundan tasarımcıların izniyle kısaltılarak aktarılmıştır.

resim altyazıları

Vaziyet planı

Zemin kat: Çevre dokuya öykünerek bütünüyle kentsel/sosyal etkinliklere açılmıştır. Büyük ve yüksek giriş avlusu, aynı zamanda buluşma noktasıdır ve bu katta yer alan sinema-konferans salonu, sergi, atölyeler, kitap–müzik market, internet kafe ve kafe gibi kentlinin de kullanımına açık mekânlara dağılımı örgütlemektedir.

Kat planları: Birinci kattan başlayarak evler (odalar) ve özel mekânlar tasarlanmıştır. 3. evre evleri kentsel dokuyu örnek alarak farklı katlarda ve yönlerde, 4. evre evleri ise 2. ve 3. katlarda, 8. caddenin gürültüsünden uzak ve daha sakin olan 85.sokak tarafında konumlandırılmıştır. Her katta soysal etkinliklere olanak tanıyan mekânlar yer almaktadır. Evler (odalar) tek kişiliktir ve TV gibi mekâna bağlayıcı öğelerin bulunmamaktadır. Yaşlıların sosyal mekânlara –avlulara, teraslara, koridorlara, zemin kata- yönelimlerini ve biraraya gelme olanaklarını artırmak böylelikle yapı içindeki yatay ve düşey dolaşımı teşvik etmek amaçlanmaktadır.

Görünüşler: Yapının kentsel/kamusal çevreyle fiziksel ve sosyal bütünleşmesi birincil amaçtır. Mevcut dokunun fiziksel sürekliliğinde tasarlanan yapı görsel sürekliliğin de sağlanması amacıyla saydam bir “kutu” içine alınmıştır. “Kutu”nun cephe tasarımında varolan kentsel dokunun izlerinin çağrıştırılmasına önem verilmiştir.