Türkiye Mimarlık Politikası’na Doğru Mimarlık ve Kent Buluşmaları’nın beşincisi, bu kez Anadolu’nun Mezopotamya’ya açıldığı bir bölgede yer alan Gaziantep’de “Kültürel Değişim ve Mimarlık “ teması altında 12-13 Mayıs 2007 tarihlerinde gerçekleştirildi.

6.000 yıllık potansiyeli ile ülkemizin en eski yerleşmelerinden olan Gaziantep, diğer buluşma yerleri gibi (Kayseri, Samsun, Mersin, Muğla), tarihsel ve kültürel zenginlikleriyle (Dülük-Dolike Örenyeri, Kale, camiler, hanlar, hamamlar, bedestenler) yörenin tipik ögelerini içeren özgün geleneksel kentsel dokusuyla, çevresinde yer alan Halfeti, Rumkale, Zeugma gibi örenyerleri ve geleneksel yerleşmeleriyle bölgenin çok katmanlı ve çok kültürlü mirasının önemli bir temsilcisi. Böylesine zengin tarihsel birikime ve yaşam kültürüne sahip olan bu kent, özellikle 1980’lerden sonra yaşadığı endüstriyel gelişme ile başlayan büyüme nedeniyle, hızlı bir kültürel değişim yaşamakta. İç göçlerle beslenen ve günümüz dünyasına ayak uydurmaya çalışan bu coğrafyanın yaşadığı deneyimin olumlu ve olumsuz yanlarıyla Türkiye Mimarlık Politikası’nın oluşması sürecine önemli katkılar sağlayacak bir potansiyeli bulunuyor. Buluşma programı, Türkiye Mimarlık Politikası’na girdi oluşturacak bir alt tema olarak belirlenen kültürel değişim ve mimarlığı tartışmak ve mimarlık mesleğinin bu coğrafyadaki sorun ve potansiyellerini değerlendirmek amacıyla düzenlendi. Yoğun katılımla gerçekleştirilen toplantıya ayrıca Suriye Mimar ve Mühendis Odaları Başkanı ve yetkilileri de katıldı.

Kongrenin açılış konuşmalarında ilk olarak söz alan Gaziantep Şube Başkanı Zafer Okuducu, Gaziantep kenti hakkına bilgi verirken, kentin sanayisinin gelişmesinde kültürel ve ekonomik değerlerin işbirliği içinde ilerlemesi ile Gaziantep’in çok eski tarihlerden beri ticari bir merkez statüsünde olduğuna değindi. Mimarlar Odası Genel Başkanı Bülend Tuna, Gaziantep’in tarih içindeki önemli rolüne değinirken, Mezopotamya ve Anadolu kültürlerinin izlerinin kentin coğrafyasından günlük hayatına kadar her alanda hissedildiğini vurguladı. Küreselleşmenin etkileri ile kültürel anlamda bir asimilasyona maruz kalan kentlerimizde, yerel değerlerin ve farklılıkların önemine dikkat çeken Tuna, katılımcı bir ortam ve ortak bir sorumluluk bilinci yaratmak adına Mimarlar Odası tarafından hazırlanan ve siyasi partilere sunulması düşünülen; “2007 Türkiye Mimarlık Raporu / Sorunlar, Öneriler” başlıklı metne değindi. Sonrasında sözü alan Suriye Mimar Mühendis Odaları Başkanı Hasan Majid Ali, Arap Ülkeleri ve Türkiye arasındaki benzer mimari dokuya referansla, bu ortak mimari dokunun iki ülkenin birlikteliğinde önemli rolleri olduğunun altını çizdi. Gaziantep Üniversitesi Rektörü Erhan Ekinci ise “Mimarlığı nasıl anlıyoruz?” sorusundan hareketle mimari eserlerin kullanıcı tarafından dönüştürülmesinde mimarın özgün düşüncesine gösterilecek saygının önemine değinerek, Gaziantep Üniversitesi’nin yapım sürecine ve Gaziantep’in mimari kültürüne ilişkin referanslar sundu. Ekinci’den sonra sözü alan Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Asım Güzelbey, Gaziantep’in büyüyen ve gelişen bir kent olduğunu yalnız bu süreç çerçevesinde kültürel değerlerine sahip çıkmayı yeni yeni öğrendiğini söyledi. Kentte halkın tarihî çevre konusunda bilinçlendirilmesi ve tarihî Antep konutlarına karşı duyarlılığın arttırılması için yapılan kampanyalardan bahseden Güzelbey, Naip Hamamı, Kır Kahvesi ve Eblahan Bölgesi’nde gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarından ve KUDEP (Koruma Uygulama Denetim Bürosu) teşkilatı ile kurulan ilişkileri aktardı. Gaziantep Valisi Süleyman Kamçı, plansız ve çarpık kentleşmenin Antep’in başlıca sorunlarından biri olduğunu vurgulayarak, sağlıklı mimarlık politikalarının oluşturulmasının önemine işaret etti.

Kongrenin tematik sunuşunu gerçekleştirecek olan Prof. Dr. Bozkurt Güvenç, sağlık nedenleriyle toplantıya katılamazken, hazırlamış olduğu “Türkiye’nin Kültürel Değişimi ve Politikalar” temalı sunuşun özetini Emre Madran kendisi adına aktardı. Mimarlık politikalarının saptanmasında bir yanlış ya da eksiklik varsa nerede olabileceğini ve bu şartlardan meslek odaları ve mimarların mı sorumlu olduğunu sorgulayan Güvenç, Anadolu tarım uygarlığının endüstrileşmede geri kaldığı ve böylece tarım kasabalarının çağdaş yaşama uyum sağlayamadığı; bunun yanısıra kentlerin doğal bir kentleşme süreci yerine suni ve hızlı bir gelişmeye maruz kaldığının altını çizdi. Bu süreçlerde mimarın rolünü sorgulayan Güvenç’in sunuşu, yapı sektörünü ekonominin lokomotifi yaptığımızı ancak mimarı onun makinisti yapamadığımızı ve yapı sektöründeki olumsuz değişimlerin çoğu zaman mimarlığın itibarını yitirmesine ve de mimardan beklenen hizmetin giderek azalmasına neden olduğunu belirtti. Mimarlık kültürünün gelişebilmesi için mimarlığın disiplinerarası bir anlayışa kavuşması gerektiğini savunan Güvenç, bu süreçte mimarlık diploması ve meslek pratiği birlikteliğinin de yeniden düşünülmesinin gerekliliğine değindi.

Bölgesel sunuşlara Asım Güzel’in yöneticiliğinde Yrd. Doç. Dr. Rıfat Ergeç, Yrd. Doç. Dr. Hüsnü Uğur ve Ali Atalar katıldı. Arkeolog Ergeç, Antep’in oluşmasında etkili olan Dülük ve Zeugma yerleşimlerinin karakteristik özelliklerini burada sürdürülen arkeolojik çalışmalardan elde edilen örnekler üzerinden aktardı. Hüsnü Uğur, Gaziantep’in su gereksinimine bağlı yapılanmasının ve su dağılımının şehrin morfolojisini etkileyen önemli hususlardan biri olduğuna dikkat çekti. Antep’e has bir özellik olarak tanımlanan bu su örüntü sistemi ve kentin morfolojisi arasındaki ilişkinin daha da iyi anlaşılabilmesi için yapılan restorasyon ya da tarih çalışmalarında bu kültürün etkilerinin farkına varılması gerektiğini ve böylece bu kültürün hatırlanıp korunabileceğini vurguladı. Ali Atalar Antep’de yaşanan kültürel değişimin yerel konut dokusu ve konut mekânlarına nasıl yansıdığını örneklerle anlattı.

Emre Madran tarafından yönetilen panelde ilk sözü Abdi Güzer aldı. Güzer, mimarlık alanındaki dönüşümleri mimarlığın en yakın ilişkide olduğu kültür ekseninden tartışmaya açarken, bu değişim sürecini anlamak için kullandığımız “kültürel süreklilik” ve “kültürel farklılık” kavramlarına değindi. Küreselleşme adı altında değişen değer sistemleriyle birlikte kültürel süreklilik için eskiden belirleyici olan fiziksel yakınlık, ortak değerler, coğrafi paylaşım ya da aynı dili konuşmak gibi unsurların artık önemini yitirdiğine dikkat çekti. Cengiz Can ise, planlama anlayışına tasarım ve koruma alanları çerçevesinden bir açılım getirdi. Eski ve yeni birlikteliği üzerine odaklanan sunuş, konuyu, eski kent ve yeni yerleşimler, tarihî çevrede yeni yapılaşma ve restorasyonlarda yeni ekler gibi konularda tartışmaya açtı. Şerife Geniş Adaş ise koruma ve restorasyon ile ilgili çalışmaların genelde sermayeyi kente çekebilmek amacı ile yapıldığına ve bu nedenle restorasyonun kenti korumaktan çok kentin çekiciliğini ve rekabet gücünü arttırmaya yönelik olduğuna dikkat çekti. Son olarak sözü alan ve 1975 yılından itibaren Antep kentine pek çok yayın ve çalışmalarıyla emek vermiş olan Nezih Başgelen ise, Antep mimarisinin karakteristiklerini ortaya çıkartmak ve çağdaş uygulamalar için bir referans oluşturmak adına gerçekleştirdikleri çalışmalardan bahsetti.

Toplantı Prof. Dr. Ahmet Eyüce’nin yönettiği forum ile sonlandı. Forumda “yer” kavramı, “yer etiği” konusunun alt başlıklarına bir açılım getiren ve “yerellik” kavramının kültürel değerler üzerinde değişen etkisini tekrar sorgulamaya açan Eyüce’den sonra söz alan katılımcılar, kültürel değişimin mimarlıkla ilişkisini, “yerellik, koruma, başkalaşma ve yabancılaşma” kavramları üzerinden tekrardan sorgulamaya açtılar.

Etkinliğin son günü ise Gaziantep kentinin önde gelen yapıları ve Zeugma Müzesi ziyaret edildi.