Ataköy Projesi, Türkiye Emlak Kredi Bankası’nın Marmara kıyısında İstanbul’un batı gelişim koridoru üzerinde 375 ha büyüklüğünde bir arsayı 1955’te satın almasıyla başlamıştır. Düzenlenen uluslararası proje yarışması sonuçsuz kalmış, jüri beğenilen projelerin bir sentezini önermiştir. Planlama ve mimari tasarım projeleri, Ertuğrul Menteşe yönetiminde ve Luigi Piccinato danışmanlığında 1956’da kurulan Baruthane Proje Bürosu tarafından gerçekleştirilmiştir.[1]

Projenin ilk tesisleri Ataköy Plajı ile moteller ve kampingdir; Baruthane’den kalmış olan yapılar yeniden işlevlendirilmiştir. 1986-1988’de işlevini yitiren plajın yerini, Hayati Tabanlıoğlu tarafından tasarlanarak banka tarafından inşa edilen ve Galleria Alışveriş Merkezi, yat limanı ve otellerden oluşan Ataköy Turizm Kompleksi almıştır.

Planlama bakımından, “yeni şehir” ilkesine uygun, tüm altyapı ve donatıların yatırımcı tarafından inşa edilerek idarelere devredildiği ve yapıların ayak bastığı arsalar dışında kalan ortak alanların belediye denetimine bırakıldığı yaklaşım izlenir. I. Kısım (1957-1962) 3-13 katlı 52 blokta 662 konut biriminden, II. Kısım (1959-1964) ise 2-13 katlı 38 blokta 852 konut biriminden oluşmuştur. 16 farklı daire tipinin düzenleri 2+1 - 7+1, büyüklükleri ise 93-248 m2 arasında değişmektedir. Modern planlama ve tasarım ilkelerini yansıtan; ayaklar üzerinde yükseltilmiş yapılar, teras çatılar, serbest planlar, aydınlık mekânlar, büyük pencereler ve cephe düzenleriyle farklı büyüklükte fakat benzer mimari dile sahip yapılar geniş yeşil alanlar içine yerleştirilmiştir.

Muhteşem Giray’ın tasarladığı Ataköy II. Kısım İlkokulu, docomomo_Türkiye’nin başvurusu üzerine 2006’da tescillenmiş, 2010’da docomomo_Türkiye danışmanlığında İSMEP tarafından hazırlatılan restorasyon ve güçlendirme projeleriyle onarılmıştır.

I. Uluslararası docomomo Çalıştayı 2006’da İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin desteğiyle ve 100’ün üzerinde uzman katılımcıyla Ataköy I-II. Kısımlarda gerçekleştirilmiştir.[2]

1989’da alanın bir bölümünün “turizm merkezi” ilan edilmesi nedeniyle yapılmakta olan mevzi imar planı değişiklikleri, alanın bütünlüğüne zarar veren yeni yapılara izin verilmesi ve I. Kısım Çarşısının yıkılması ile sonuçlanmıştır. 2022’de yapılan parsel bazında yeni bir imar düzenlemesine ilişkin yasal süreçler halen devam etmektedir.

Levent I-II-III-IV. Kısımların 2008’de Türkiye’nin “ilk toplu konut örneklerinden biri olarak” “kentsel sit alanı” ilan edilmesini izleyerek, Ataköy I-II. Kısımlar ve Turistik Tesisler için 2009’da ve 2022’de yapılan benzer başvurular, yapıların “2863 sayılı Kanun kapsamında korunmalarını gerektirecek bir nitelikleri bulunmadığı” gerekçesiyle reddedilmiş ve 1960’larda inşa edilen moteller yıkılmıştır. Yerlerine turistik tesis ve rezidanslar yapılmıştır.

Çağının yenilikçi planlama ve mimarlık anlayışı ve ileri yapım teknolojileriyle üretilen bu konut alanının bütünlüğü, günümüzde kentsel dönüşüm adı altında deprem riskini bahane eden rant odaklı tehditler ile karşı karşıyadır. Ataköy I-II. Kısımlardaki konutlara miras değerleri gözetilerek yaklaşılması ve güçlendirilerek dirençli ve sürdürülebilir bir yerleşim olarak geleceğe taşınması Türkiye’nin modern konut mirası açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu gelişmeler üzerine docomomo_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu, ICOMOS Türkiye 20. Yüzyıl Mirası Ulusal Bilimsel Komitesi, docomomo_international, Iconic Houses, KORDER Koruma ve Restorasyon Uzmanları Derneği ve Ataköy I. Kısım Koruma ve Güzelleştirme Derneği ulusal ve uluslararası iki imza kampanyası başlatmıştır. [3]

Gelinen son noktada, Bakırköy Belediyesi ile kampanya sahipleri arasında yapılan görüşmeler sonuçsuz kalmıştır. Yıkılan F Blok ardından diğer blokların da yıkılarak yeniden inşa edilmesi olasılığı, hatta kentsel dönüşümün diğer kısımlara yayılması tehdidi, Ataköy'ün plan ve mimari bütünlük ve değerlerinin yok olması tehlikesini beraberinde getirmektedir.

NOTLAR

[1] Baturayoğlu Yöney, Nilüfer, “Modern Bir Planlama Deneyimi: Ataköy, İstanbul”, Mimar.ist, 2018/61, ss.58-68; Baturayoğlu Yöney, Nilüfer; Salman, Yıldız, “Mass Housing Development by a Government Agency and the Politics of Urbanization in Turkey”, (ed.) N. Z. Gülersoy, H. Ayataç, A. B. Önem, T. K. Koramaz, Z. Günay, K.Y. Arslanlı, İ. Ayrancı, International Planning History Society Conference Proceedings: Urban Transformation: Controversies, Contrasts and Challenges, İTÜ, İstanbul, 2010, c:1, ss.441-456.

[2] Omay Polat, Ebru; Baturayoğlu Yöney, Nilüfer, “Workshops as a Tool for Education in Modern Heritage Conservation: 1st International docomomo Workshop in Ataköy, İstanbul, 2006”, TÜBA-KED, 2022/25, ss.117-132.

[3] “Ataköy I-II. Kısımlar Modern Mimarlık Mirası Olarak Korunmalıdır”, (https://www.change.org/p/atak%C3%B6y-i-ii-kisimlar-modern-mi%CC%87marlik-mi%CC%87rasi-olarak-korunmalidir) [Erişim:08.06.2024]