Günümüzde şehirler için kültürel miras değerleri gün geçtikçe toplumların değerlerini yansıtmaları ve taşımaları bağlamında oldukça önemli hale gelmektedir. Geçmiş ile bugün arasında bağlantı kurarak, içinde yaşanılan döneme ve kültüre bir temel oluşturan kültürel mirasta, tarihi kentler, anıtsal yapılar, arkeolojik alanlar kadar dil, gelenek, müzik ve ritüel gibi yaşayan, somut olmayan birçok değer bulunmaktadır [1]. Kültürel mirasın bir parçası olan tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi bu yapıların değerinin koruması için önem teşkil etmektedir. Özgün kullanımı dışında kalan yapıların mekânsal ve yapısal dokuları ile örtüşen yeniden kullanımını sağlayan işlevlendirme ile sürdürebilirlik arasında doğrudan bağlantı vardır.

Sürdürülebilirlik, genel olarak bugünün ihtiyaçlarını karşılarken gelecek nesillere de iyi bir çevre ve ortam bırakmak için yapılan faaliyetleri kapsar. Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneğinden ödün vermeksizin, mevcut ihtiyaçlarını karşılayacak "sürdürülebilirlik" tanımını ortaya koymuştur. Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi sürdürülebilirliğin, sadece günümüzden öncesini analiz eden, nihai bir ürün olmadığını, aynı zamanda bugünden sonrasını görebilecek bir vizyon olduğu da anlaşılmaktadır. Ayrıca sürdürülebilirlik, temel olarak doğayla yeni bir yaşam sistemine adapte olma ve dünyadaki toplumsal malların ve kaynakların adil dağılımı yoluyla daha uyumlu bir toplum yaratma konusundaki çabaları olarak da tanımlanır [2]. Bu doğrultuda günümüze kadar gelebilen tarihi yapılar, ilgi çekmekte ve sürdürülebilir nitelikleri gündeme gelmektedir.

Tarihi yapılar işlev değişimi nedeniyle birçok olumsuz durumla da karşı karşıya kalmaktadır. Zamanla kentlerde sosyo-kültürel farklılaşmayla ilgili, bazı alan ve yapıların kullanım değeri ve niteliği düşmektedir. O yüzden bu alanların ve yapıların korunması ve yeniden canlandırılması gerekmektedir. Gelişen planlama ve koruma çalışmaları ile tarihi kentsel dokunun çağdaş gereksinimleri de karşılanacak şekilde kültürel ve mimari sürekliliği sağlanmaktadır. Yapı ile ilgili karşılaşılan sorunların çözülebilmesinde bütünleşik bir koruma anlayışının geliştirilmesi gerekmektedir. “Bu anlayış, Avrupa Konseyi’nin 1975 yılını Dünya Mimari Miras Yılı ilan etmesi ardından yayınlanan Amsterdam bildirgesiyle ortaya konulmuştur. Bu bildirgede sosyal dokunun korunması, yapı için uygun işlevin belirlenmesi, hassas restorasyon tekniklerinin uygulanması ve tarihi yapının fiziksel çevresi içinde yaşayanların korunmasına özen gösterilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur.” [3]

Bir koruma yaklaşımı olan tarihi yapıyı yeniden işlevlendirme, kullanım dışı kalmış yapılara mekânsal ve yapısal özellikleri ile özdeşleşen yeni kullanım olanaklarının sağlanmasıdır. Bu işlevlendirme sayesinde tarihi yapılar yeniden kullanılmakta ve yaşanabilir hale gelmektedirler. Ancak yapı için yeni işlev belirlenirken yapının mimari özellikleri, sosyal ve kültürel değerleri ile çevresel etkenlerin dikkate alınması gerekmekte, bu doğrultuda çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca yapıya en az müdahale ile yaklaşımı ile hareket edilmelidir.

Tarihi yapının sürdürülebilirliği yapının yaşatılması ile de ilgilidir. Yapının yerel, kültürel ve doğal değerlerinin korunması ve devamlılığının sağlanması olarak da ifade edilmektedir. Çünkü tarihi yapılar çoğu zaman toplumların ekonomik, sosyal ve kültürel birikimleri ile inşa edildikleri dönemin kentsel ve mimari üslubunu yansıtan birer belge ve sembol niteliği taşımaktadır [4].

Bir başka deyişle sürdürülebilirlik, yapının var olma savaşı olarak özetlenebilir. Özellikle günümüzde bu var olma savaşı, şehirlerdeki hızlı nüfus artışı ve bilinçsiz yapılaşma gibi etkenlerden dolayı oldukça zor bir hal almıştır. Gittikçe zorlaşan var olma savaşının bu denli önemli olmasının sebebi toplumların kültür mirasının gelecek nesillere aktarılmasının o toplumun tarihini, sosyolojisini ve geleceğini aydınlatmasıdır. Sürdürülebilirlik bağlamında, özellikle korunması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemli olan başlıca yapılar kültürel mirasın bir parçası olan tarihi yapılardır. Yapıların işlevselliğini sürdürmek için, doğal afet, yangın ve savaşlarda yıkılan kısımları yeniden inşa edilerek biçimsel bütünlüğünü korumak için onarımlar yapılmaktadır. Bunun yanında günümüzde tarihi yapılar toplumun belli bir dönemdeki kültürel kimliğini, sosyal yaşamını, mimari tekniklerini gösteren birer belge niteliği taşımaları nedeniyle koruma amaçlı onarılabilmektedir [5].

MARDİN ESKİ HÜKÜMET KONAĞI YAPISININ KONUMU VE TARİHÇESİ

Yapı, günümüzde eski Mardin’de Hükümet Caddesi Gül Mahallesi’ndedir. Tapu kayıtlarında 135 ada ve 1 no’lu parselde yer aldığı geçmektedir. Yapılan literatür araştırmasında yapının 19. yüzyılda inşa edildiği anlaşılmakla beraber ilk inşa tarihi ile ilgili kesin bir bilgiye ulaşmak mümkün olmamıştır. Bazı kaynaklarda [6] 1877, Diyarbakır salnamesinde 1874-75 [7], Diyarbakır vilayet salnamesinde ise 1876 tarihi geçmektedir [8]. Bina, ilk inşa edildiğinde hükümet konağı olarak kullanılmıştır. Bazı kaynaklarda yapının “kargir (taş) hükümet konağı ve hapishane” olarak geçtiği de ifade edilmektedir [9].

Eski Mardin’de mimari açıdan ilk modern uygulamaların 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında gerçekleştirilmeye başlandığı ifade edilmektedir. Bu yapıların arasında Mardin Rüştiyesi (günümüzde Kız Mesleki Eğitim Lisesi), hükümet konağı (günümüzde kullanılmıyor), kışla ve süvari okulu (günümüzde Sabancı Kent Müzesi ve Sanat Galerisi) ve belediye binası bulunmaktadır [10]. Bu yapılardan belediye binası yıllar önce yıkılmıştır.

Mardin eski hükümet konağı, 2002 yılına kadar hükümet konağı olarak kullanılmıştır [11]. 2002 yılından 2007 yılına kadar âtıl durumda kalan bina oldukça tahribata maruz kalmıştır. 2007 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi’nin Mimarlık Bölümü olarak kullanılmak üzere tahsis edilmiştir. Günümüzde herhangi bir amaç için kullanılmayan bina, 2011 yılından Şubat 2023’e kadar Mimarlık Bölümü’ne hizmet etmiştir.

YAPININ MİMARİ ANALİZİ

Bina, hükümet konağı olarak inşa edilmiş olup bodrum, zemin, birinci ve ikinci kattan oluşmaktadır. Yapı ilk yapıldığında bodrum, zemin ve birinci kattan oluşurken, Cumhuriyet döneminde yapıya bir kat daha eklenmiştir. Ayrıca zaman içerisinde bu katlara bazı mekânlar da eklenmiştir. Bu mekânların hangi yıllarda, kaç mekânın nereye, nasıl eklendiği Resim 2’deki tabloda yer alan plan şemalarında görülmektedir.

Binada, hükümet konağı işlevinden sonra Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nün kullanımında eğitime hizmet verecek bir dönüşümün ihtiyaçlarına göre müdahaleler yapılmıştır. Eğitimin ihtiyacına göre zamanla projelerde revizelere gidilmiş, bu kapsamda binada düzenlemeler yapılmış, ikinci kat eklenmiştir. Bu katlarda idari birimler ve diğer birimler (tuvaletler, arşiv gibi) yer almıştır.

Mimarlık bölümü olarak işlevlendirilen dönemde, binanın bodrum, zemin, birinci ve ikinci katlarındaki tüm birimleri, tamamıyla kullanılmıştır. 2011 yılından Şubat 2023 yılına kadar MAÜ Mimarlık Bölümü’ne hizmet eden binanın bodrum katında bilgisayar laboratuvarı, atölye, mescit, tuvaletler; zemin katta güvenlik birimi, odalar (öğretim görevlisi, arşiv, öğrenci kulübü) ve kütüphane; birinci katta idari birimler, öğretim görevlisi odaları, toplantı odası ve en üst kat olan ikinci katta ise atölyeler ve derslikler bulunmaktaydı. Daha sonra hükümet konağı olarak kullanılmış olan yapı günümüzde âtıl durumdadır.

Sosyal yaşamın gün geçtikçe değişmesiyle birçok özelliği ile beraber işlevsel özelliğini de kaybetmiş veya o özelliğe cevap veremeyen birçok tarihi yapı vardır. Bu yapıların sürdürülebilirliğini sağlamak bakımından yeniden işlevlendirilmeleri bulundukları zamana fayda sağlamaları beklentisini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu yapıların, geleceğe yönelik ihtiyaçları karşılaması doğrultusunda koruma tedbirlerinin alınması da sürdürülebilirlik açısından önemlidir. “Sürdürülebilirliğin diğer bir önemi, insanlığın çevrede yaratmış olduğu tahribat sonucunda, çevre bilinçlenme düzeyinin artmasıdır” [12]. İşlevlendirilen tarihi yapıların dokuları bozulmadan çevreye, ortama yeniden kazandırılmaları, varlıklarından dolayı bulunduğu çevreye ekonomik gelir sağlamaları açısından yön vermeleri, sürdürülebilirliklerini sağlamak için önemlidir.

Kültürel miras niteliğindeki tarihi yapıların yaşatılması, günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek hale getirilerek değerlerine değer katılması sürdürülebilirlik tartışmaları bağlamında da olumlu bulunan ve tercih edilen bir yöntemdir. Kent dokusu içerisinde âtıl durumda yer alan tarihi bir yapının yeniden kullanılması ve ona yeni bir işlev verilerek otantik değerinin ortaya çıkartılarak çekim noktası haline getirilmesi, yapının yakın çevresinin de iyileştirilmesi ve canlandırılması için bir fırsat sunmaktadır. Tarihi yapıların taşıdıkları olumlu değerlerin korunması ve yeniden toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde kullanılması, kente karakter ekleyecek, geçmişi ile bağlarının devam ettiğini gören kullanıcılarda da aidiyet duygusunun oluşmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda tarihi yapıların sağladıkları toplumsal faydalar ölçülebilir çevresel ve ekonomik faydalarından çok daha fazladır [13].

Mimaride kullanım dönüşümü ya da yeniden kullanım, mevcut yapı olabildiğince korunurken, yapının günümüz kullanıcı gereksinimlerine cevap verebilecek şekilde geliştirildiği bir süreçtir [14]. Yapılacak restorasyon uygulamaları yapı için hayati önem taşımakta, bu uygulamaların en iyi şekilde yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda mimaride zanaatların belgelenmesi, hem restorasyon süreçlerinde kullanılacak teknik bilginin sağlanması, hem de yeni yapı tasarımları için geleneğin sürekliliğine yönelik derslerin çıkarılması açısından önem taşımaktadır. Zanaat - mimari ilişkisinin anlaşılması ve belgelenmesi, yapı geleneğindeki tasarım bütünlüğünü anlamak ve çağdaş tasarımlar içinde sürdürmek açısından da önemli dersler içermektedir [15].

SONUÇ

Mimari dokusu açısından ve tarihi yapı bakımından zengin olan yerleşimlerden biri olan Mardin, birçok medeniyeti barındırmış ve geçmiş dönemlerden günümüze kültürel miras niteliği taşıyan çok sayıda yapıya ev sahipliği yapmıştır. Mardin’deki bu yapılardan biri olan Eski Hükümet Konağı, 19. yüzyıldan günümüze gelebilmiş önemli tarihi yapılardan biridir. Bu yapı da bütün tarihi yapılar gibi doğanın, insanın ve zamanın vermiş olduğu tahribattan etkilenmiştir. Yapı, ilk işlevi olan hükümet konağı olarak kullanımından sonra yıllarca âtıl durumda kalmış ve yapıda birçok bozulma meydana gelmiştir. Uzun süren restorasyon çalışmalarının ardından bugünkü haline getirilmiş ve yenilenen binaya yeniden hayat vermek amacıyla farklı bir işlev ile, Şubat 2023’e kadar, Artuklu Üniversitesi’nin Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’ne hizmet etmiştir. Binanın hem fiziksel olarak hem de fonksiyonel olarak geçirmiş olduğu değişimler, yapıyı herhangi bir kültürel miras değeri yüksek tarihi bir bina olmaktan çıkarmamış, kente yeni bir hayat sağlayan; toplumu, sosyal ve kültürel açıdan besleyen bir yapı haline de getirmiştir. Tasarımda geçmiş ve günümüzde de olduğu gibi ilk amaç her zaman, adaptasyona gereksinim duymadan herkesin kullanabileceği mekân tasarlamak olmalıdır. Şayet; bu bağlamda eksiklikleri olan bir yapının yeniden yapılandırma ve işlevlendirme çalışmalarında da “herkes için tasarım” prensibi, bir tasarım ölçütü olarak belirlenmelidir [16].

Yeniden kullanıma adaptasyon, kültürel miras değeri niteliğindeki yapıları, tarihi sürecin farklı dönemlerinde kullanılmış olmasına rağmen, eski ve yeni mimari anlayışı bir araya getirmiş ve yapıdaki otantik karakteri koruyarak belirlenen yeni fonksiyonlarla birlikte yeniden kullanım sağlamıştır.

Mardin Eski Hükümet Konağı’nda olduğu gibi tarihi yapıların bütün örneklerinde korunabilirlik ve sürdürülebilirlik yaşamsal önem taşımaktadır. Tarihi yapılardan biri olan Mardin Eski Hükümet Konağı da işlev değişimi ile sürdürülebilirliğini devam ettirmiştir. Yapı daha önce de değinildiği gibi Şubat 2023’e kadar Mimarlık Bölümü’ne hizmet etmiş olmakla beraber günümüzde işlevsizdir. Bu bağlamda, yeniden işlevlendirilen yapının tarihi dokusu korunarak kente kazandırılması, kentin kültür mirasının korunması ve bulunduğu çevreye ekonomik de gelir sağlaması bağlamında yıllarca hizmet verecektir.

Yapılarda tarihi dokuyu koruyarak yeni işleve uygun yapılan restorasyon çalışmalarının sürdürülebilirlik açısından birçok avantaj sağladığı gözlemlenmektedir. Bu tür restorasyonlar, yalnızca eski yapıları yeniden hayata kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda çevre üzerindeki olumsuz etkileri de azaltır. Tarihi binaların mevcut yapısal özelliklerini koruyarak, kaynak israfını engeller ve yeni yapıların inşasına kıyasla daha az enerji ve malzeme tüketimi sağlar. Ayrıca, bu restorasyonlar yerel kültürün, tarihin ve mimarinin yaşatılmasına yardımcı olarak toplumsal kimliğin devamlılığını sağlar. Restorasyon süreci, yapıların eski değerlerini korurken modern işlevsellik sunarak, hem çevreye duyarlı hem de estetik açıdan tatmin edici bir ortam yaratır. Bu bağlamda, tarihi yapıların korunması ve yeniden işlevlendirilmesi, hem ekolojik hem de kültürel sürdürülebilirlik açısından önemli bir adım olarak öne çıkmaktadır.

KAYNAKLAR

Ahunbay, Zeynep, 2009, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları, İstanbul.

Aksoy Işık, Rojat, 2023, “Mardin Eski Hükümet Konağı’nın Dünü ve Bugününe Dair Gözlemler”, İJMS, sayı:4(2), ss.7-20.

Altan, Hasan; Karaderi Özsoy, Şefika, 2017, “Tarihsel süreçten günümüze büyük han ve yeniden kullanma adaptasyonda sosyokültürel sürdürülebilirlik bağlamında mekân işlevlendirilmesi”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, sayı:7/4, ss.634-654.

Arabacıoğlu, Pınar; Aydemir, Işık, 2007, “Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı”, Megaron Dergisi, sayı:2/4, ss.204-212.

Asiliskender, Burak, 2005, “Anıt kavramı, kimliğin sürekliliği ve değişim: Gevher Nesibe Medresesi deneyimi”, Mimarlık Dergisi, sayı:322, ss.55-59.

Atik, Özden, 2021, “Merkezileşme Sürecinde Mardin’de İmar ve İnşa Faaliyetleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

Aydın, Ayşe; Şahin, Özden, 2018, “Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya (Yorgi) Kilisesi'nin Gül Müzesi'ne Dönüşümü”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, sayı:17, ss.63-75.

Aydın, Dicle; Yaldız, Esra, 2010, “Yeniden kullanıma adaptasyonda bina performansının kullanıcılar üzerinden değerlendirilmesi”, METU-JFA, sayı:27/1, ss.1-22.

Ayanoğlu, Zeynel Çağlar; Arslangazi Uzun Ahmet, Havva, 2020, “Konaklarda Uygulanan Restorasyon ve Yeniden İşlevlendirmelerin İç Mimari Değerlendirmesi: Mardin Butik Otel Örneği”, YDÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, sayı:2/2 ss.24-32.

Düzenli, Halil; Düzenli, Evrim, 2019, “100 Yıl Önce-100 Yıl Sonra Mardin: Birinci Cadde ve Halkevi Binası Üzerinden Bir Modern Kent Okuması”, Megaron Dergisi, sayı:14/1, ss.103-121.

Düzenli, Halil; Taşar, Emin Selçuk, 2012, “Mardin’de Tarih, Bina ve Mimarlık Katmanları: 19. yüzyıl Hükümet Konağı’ndan 21. Yüzyıl Mimarlık Fakültesi’ne Dönüşümün Hikâyesi”, Arredamento Mimarlık, sayı:254, ss.64-78.

Erşan, Rumeysa Reyna; Demirarslan Deniz, 2020, “Tarihi Yapılarda Sürdürülebilirlik İlkesi Bağlamında Eskişehir Odunpazarı Evleri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:21/1, ss.187-213.

Erten Bilgiç, Didem; Küçük, Elif, 2021, “Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesinde Herkes İçin Tasarım, Cinci Han Örneği”, Social Sciences Research Journal, sayı:10 /2, ss.498-514.

Gökhan Baydaş, Özden, 2007, “ Diyarbakır ve Mardin’deki Tarihi Kamu Yapıları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

Şimşek Tolacı, Seda; Beyhan, Gülin; Tanaç Zeren, Mine, 2011, “Sürdürülebilir Turizm Bağlamında Kentsel Dokunun Yeniden İşlevlendirilmesi: Burdur/ Hükümet Caddesi Örneği”, Politeknik Dergisi, sayı:14/3 ss.187-192.

Karakul, Özlem, 2018, “Tarihi Yapılarda Zanaat-Mimari Bütünlüğü ve Çağdaş Tasarımlarda Sürdürülebilirliği Üzerine Bir Değerlendirme”, (https://www.researchgate.net/publication/326683529). [Erişim:03.10.2023]

Tanrısever, Canan; Saraç, Ömer; Aydoğdu, Aydoğan, 2016, “Yeniden İşlevlendirilen Tarihi Yapıların Sürdürülebilirliği”, Akademik Bakış Dergisi, sayı:54, ss.1068-1082.

Taştan, Hasan; Manisa, Kunter, 2019, “Tarihi Yapılarda Kullanım Dönüşümünün Sosyal Boyutu; Bağlarbaşı Elektrik Fabrikası ve Tramvay Deposu Örneği”, Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, sayı:8/2, ss.1251-1264.

Öksüz Kuşçuoğlu, Gizem; Taş, Murat, 2017, “Sürdürülebilir Kültürel Miras Yönetimi”, Yalvaç Akademi Dergisi, sayı:2/1, ss.58-67.

NOTLAR

[1] Öksüz Kuşçuoğlu, G., & Taş, M., (2017), "Sürdürülebilir Kültürel Miras Yönetimi", Yalvaç Akademi Dergisi, sayı:2/1, s.61.

[2] Altan, H., Karaderi Özsoy, Ş., (2017), "Tarihsel süreçten günümüze büyük han ve yeniden kullanma adaptasyonda sosyokültürel sürdürülebilirlik bağlamında mekân işlevlendirilmesi", The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 7/4, ss.635.

[3] Şimşek Tolacı, S., Gülin B., Tanaç M. Z., (2011), "Sürdürülebilir Turizm Bağlamında Kentsel Dokunun Yeniden İşlevlendirilmesi: Burdur/ Hükümet Caddesi Örneği", Politeknik Dergisi, sayı:14/3, s.190.

[4] Erşan Rumeysa R., Demirarslan D., 2020, "Tarihi Yapılarda Sürdürülebilirlik İlkesi Bağlamında Eskişehir Odunpazarı Evleri", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:21/1, s.189.

[5] Aydın, A., Şahin, Ö., 2018, Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya (Yorgi) Kilisesi'nin Gül Müzesi'ne Dönüşümü, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, sayı:17, s.64.

[6] Gökhan Baydaş, Özden, 2007, “Diyarbakır ve Mardin’deki Tarihi Kamu Yapıları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, s.137.

[7] Düzenli, H., Taşar, Emin S., 2012, "Mardin’de Tarih, Bina ve Mimarlık Katmanları: 19. yüzyıl Hükümet Konağı’ndan 21. Yüzyıl Mimarlık Fakültesi’ne Dönüşümün Hikayesi", Arredamento Mimarlık, sayı:254, s.65.

[8] Atik, Ö., F., 2021, “Merkezileşme Sürecinde Mardin’de İmar ve İnşa Faaliyetleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin, s.45.

[9] Gökhan Baydaş, Özden, 2007, “Diyarbakır ve Mardin’deki Tarihi Kamu Yapıları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, s.137.

[10] Düzenli, H., Düzenli, E., 2019, “100 Yıl Önce-100 Yıl Sonra Mardin: Birinci Cadde ve Halkevi Binası Üzerinden Bir Modern Kent Okuması”, Megaron Dergisi, sayı:14/1, s.107.

[11] Aksoy Işık, R, 2023, “Mardin Eski Hükümet Konağı’nın Dünü ve Bugününe Dair Gözlemler”, İJMS, sayı:4/2, s.14.

[12] Tanrısever, C.; Saraç, Ö.; Aydoğdu, A., 2016, “Yeniden İşlevlendirilen Tarihi Yapıların Sürdürülebilirliği”, Akademik Bakış Dergisi, sayı:54, ss.1068-1082.

[13] Taştan H., Manisa K., 2019, “Tarihi Yapılarda Kullanım Dönüşümünün Sosyal Boyutu; Bağlarbaşı Elektrik Fabrikası ve Tramvay Deposu Örneği”, Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, sayı:8/2, ss.1251-1264.

[14] Taştan; Manisa, 2019, s.1252.

[15] Karakul, Ö., 2018, “Tarihi Yapılarda Zanaat-Mimari Bütünlüğü ve Çağdaş Tasarımlarda Sürdürülebilirliği Üzerine Bir Değerlendirme”, s.190. (https://www.researchgate.net/publication/326683529)

[16] Erten Bilgiç, D.; Küçük, E., 2021, “Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesinde Herkes İçin Tasarım, Cinci Han Örneği”, Social Sciences Research Journal, sayı:10/2, ss.498-514.